Στοιχεία για την εκπαίδευση στις Σέρρες, στα χρόνια του μεσοπολέμου
Μ’ αφορμή την έναρξη της νέας σχολικής περιόδου θα επιχειρήσουμε, συνεχίζοντας αυτή την μακρά πορεία των ιστορικών αναδρομών μας, ν’ αναζητήσουμε στοιχεία που δίνουν το στίγμα της εκπαιδευτικής κατάστασης στην πόλη μας στα χρόνια του μεσοπολέμου. Να υπενθυμίσουμε πως ο μεσοπόλεμος παραμένει από την πρώτη στιγμή το κύριο σημείο αναφοράς μας γύρω από το οποίο περιστρέφεται και το σύνολο σχεδόν των δημοσιευμάτων μας. Το θέμα της εκπαίδευσης για τα χρόνια αυτά αποτελεί αναμφίβολα μία πρώτης τάξεως πρόκληση για τον επίδοξο ερευνητή καθώς, παρά το ενδιαφέρον που περικλείει, έχει ανεπαρκώς διερευνηθεί και προβληθεί. Κύρια αιτία είναι πέραν της μεγάλης χρονικής απόστασης, η παντελής -σχεδόν- έλλειψη αρχειακού υλικού, αφού το υλικό αυτό, το οποίο στο σύνολό του φυλάσσονταν στις αποθήκες των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, καταστράφηκε από τους βουλγάρους στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Πιστεύοντας πως το θέμα αυτό θα πρέπει κάποια στιγμή ν’ αποτελέσει το κύριο αντικείμενο μελέτης ειδικών επιστημόνων, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε την εικόνα της εκπαιδευτικής κατάστασης των χρόνων εκείνων αρκούμενοι σε μια ανασύνθεση σχετικών για το θέμα δημοσιευμάτων και προβαίνοντας σε κάποιες καίριες (κατά την γνώμη μας ) παρατηρήσεις καθιστώντας έτσι το υλικό περισσότερο προσιτό. Ιδιαίτερη μνεία στο σημείο αυτό οφείλουμε στην κυρία Ελένη Καλέκου που με την αμέριστη συμβολή της συνέβαλλε στην εκπόνηση αυτού του δημοσιεύματος. Η κυρία Καλέκου παρά τα 91 χρόνια της εκπλήσσει τον συνομιλητή της με το εύρος των γνώσεών της, με την οξύτητα της σκέψης της, με την διαύγεια του νου της καθώς και με την άριστη χρήση της ελληνικής γλώσσας που αν μη τι άλλο καταδεικνύει με τον εναργέστερο τρόπο το υψηλό επίπεδο παιδείας που έφεραν οι δάσκαλοι τα δύσκολα εκείνα χρόνια. Η κυρία Καλέκου ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο διδασκαλείο Θεσσαλονίκης και από το 1927 μέχρι την συνταξιοδότησή της υπηρέτησε ως δασκάλα στο 3ο δημοτικό σχολείο (στην παλιά πόλη). Εξίσου σημαντική μ’ αυτήν της κυρίας Καλέκου συνεισφορά στο υπό παρουσίαση δημοσίευμα υπήρξε και αυτή του κυρίου Στέργιου Βασιλείου. Ο κ. Βασιλείου αποτελεί τον «άτυπο» συνεργάτη αυτής εδώ της στήλης αφού σε πολλά δημοσιεύματά μας βασιστήκαμε στις προφορικές του μαρτυρίες, που σφύζουν από ζωντάνια και εκπλήσσουν για την διαύγεια, την οξύνοια και την ακρίβειά τους. Έγγραφες μαρτυρίες αντλήσαμε από τις ιστορικές εργασίες του Γεωργίου Καφταντζή, από διάφορα τεύχη του Πανσερραϊκού Ημερολογίου του Σταύρου Κοταμανίδη, στα οποία υπάρχουν διάσπαρτα δημοσιεύματα για τα εκπαιδευτικά πράγματα της πόλης μας, από το βιβλίο «Γυμνάσιο Αρρένων Σερρών» του κυρίου Πέτρου Γεωργιάδη και από το βιβλίο του κυρίου Αργύρη Τσιτίνη «Αναμνήσεις από το Α’ Γυμνάσιο Σερρών 1930-1937». Από τα δύο τελευταία βιβλία αναδημοσιεύσαμε και τις περισσότερες φωτογραφίες που συνοδεύουν το δημοσίευμα. Τα στοιχεία για την πολιτική στον χώρο της παιδείας τα πήραμε από το ένθετο της «Καθημερινής», Η Ελλάδα τον 20ο αιώνα 1920-1930.
Παιδεία στον μεσοπόλεμο Διδασκαλείο Θηλέων Σερρών, Διδασκαλείο Νηπιαγωγών Σερρών
Το τέλος του 1ου παγκοσμίου πολέμου βρίσκει τον οικονομικό και κοινωνικό ιστό της πόλης σχεδόν σε πλήρη διάλυση. Στην κατάσταση αυτή βρίσκεται και η παιδεία. Κατάσταση που στην συνέχεια επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο εξαιτίας της άφιξης των χιλιάδων προσφύγων που ρακένδυτοι και σε πλήρη οικονομική ανέχεια κατέκλυσαν την πόλη και το νομό. Η εύρυθμη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος αποτέλεσε μία από τις πρώτες προτεραιότητες των κυβερνήσεων από το ’22 και μετά. Κυρίως στις ακριτικές περιοχές όπως αυτή των Σερρών, όπου ελλόχευε ο από βορρά κίνδυνος (δραματικές ήταν οι δοκιμασίες που υπέστη ο ντόπιος πληθυσμός όλα τα προηγούμενα χρόνια από τους Βουλγάρους) και όπου η ελληνική γλώσσα είχε υποστεί μεγάλες αλλοιώσεις είτε εξαιτίας του ισχυρού σε διάφορες περιοχές σλαβόφωνου γλωσσικού ιδιώματος είτε εξαιτίας της ευρείας χρήσης της τουρκικής γλώσσας από τουρκόφωνους πρόσφυγες αλλά και γηγενείς Σερραίους, υπήρξε έντονη προσπάθεια για την ταχύτερη δυνατή αναβάθμιση της παρεχόμενης παιδείας. Τα διδασκαλεία μετατράπηκαν σε φυτώρια επίδοξων δασκάλων που επιφορτίζονταν με το ιερό καθήκον της ανύψωσης του εθνικού φρονήματος και της ανάδειξης όλων εκείνων των πτυχών που θα αναδείκνυαν τις αξίες του ελληνικού έθνους. Οι δάσκαλοι και οι δασκάλες έγιναν οι στυλοβάτες της νέας ελληνικής κοινωνίας που μόλις έβγαινε από σειρά περιπετειών και δοκιμασιών. Στις Σέρρες το 1924 λειτουργεί για πρώτη φορά εξατάξιο διδασκαλείο. Στο διδασκαλείο αυτό εισάγονται με εξετάσεις απόφοιτες του δημοτικού σχολείου. Σύμφωνα με την γραπτή μαρτυρία της Καίτης Ιωαννίδου - Στεφανίδου το διδασκαλείο μετονομάσθηκε σε πεντατάξιο (το 1929) οπότε γινόταν δεκτές απόφοιτες της δευτέρας τουλάχιστον τάξεως του Γυμνασίου ή του Παρθεναγωγείου. Το διδακτικό προσωπικό αποτελούνταν από εξαίρετους παιδαγωγούς αρκετοί από τους οποίους είχαν μετεκπαιδευτεί σε ανώτερα πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ευρώπης. Διευθυντές του Διδασκαλείου υπήρξαν κατά σειρά, η Αμαριώτου, ο Μίλτος Κουντουράς και ο Μιχάλης Μιχαλόπουλος. Ιδιαίτερη αναφορά χρήζει το όνομα του Κουντουρά καθώς στην ολιγόμηνη θητεία του θέλησε να εφαρμόσει ό,τι καινούργιο και προοδευτικό διδάχθηκε κατά την μετεκπαίδευσή του στην Γερμανία. Ο ίδιος διατηρούσε την θέση του διευθυντή στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης που πολύ γρήγορα αναδείχθηκε σ’ ένα από τα αξιολογότερα και πλέον πρωτοποριακά εκπαιδευτικά κέντρα της συμπρωτεύουσας (για τον Μίλτο Κουντουρά και την ευρύτερη παιδεία στην περίοδο του μεσοπολέμου θα αναφερθούμε εκτενέστερα στο τέλος αυτής της ενότητας). Παράλληλα με την εκπαίδευση, στο Διδασκαλείο Σερρών, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνονταν στην εκγύμναση των μαθητριών ενώ στο τέλος της χρονιάς παρουσιάζονταν ξεχωριστές για την αρτιότητά τους γυμναστικές επιδείξεις. Ακόμη αναπόσπαστο μέρος στην εκπαίδευση κατείχε η μουσική παιδεία. Αναφέρεται μάλιστα πως λειτούργησε τετράφωνη χορωδία υπό την επίβλεψη του Τραϊανού και ορχήστρα με σαράντα βιολιά υπό την επίβλεψη του Δελόπουλου (σίγουρα τα στοιχεία αυτά επιδέχονται μεγαλύτερης διερεύνησης από αρμόδιους μελετητές). Σημασία δίνονταν και στην θεατρική παιδεία των μαθητριών και γι’ αυτόν τον λόγο στις γιορτές ανέβαιναν θεατρικά έργα στα οποία οι μαθήτριες ξεδίπλωναν το υποκριτικό τους ταλέντο. Στο πρόγραμμα της εκπαίδευσης περιλαμβάνονταν και εκπαιδευτικές εκδρομές οι οποίες παρείχαν την δυνατότητα στις μαθήτριες να διευρύνουν τις γνώσεις και εμπειρίες τους είτε απλώς να διασκεδάσουν στο κλίμα βέβαια της εποχής εκείνης. Το διδασκαλείο Σερρών τα τελευταία χρόνια της λειτουργίας του στεγάζονταν σε οίκημα που βρισκόταν βόρεια της Μητροπόλεως και διατηρούσε στο χώρο και (πρότυπο) τριτάξιο δημοτικό σχολείο στο οποίο γινόταν οι δοκιμαστικές διδασκαλίες των μαθητριών. Την ίδια χρονική περίοδο λειτουργεί και το τριτάξιο διδασκαλείο Νηπιαγωγών. Σ’ αυτό εισάγονταν με εξετάσεις οι απόφοιτες των δημοτικών σχολείων. Το Διδασκαλείο αυτό τα τελευταία χρόνια της λειτουργίας του στεγάζονταν σε οίκημα που βρίσκονταν στην γωνία Κωνλεως και Χατζηπανταζή. Με βάση τα προαναφερόμενα, εύλογα συμπεραίνει κανείς πως η λειτουργία των Διδασκαλείων αποτέλεσε την «ραχοκοκαλιά» του εκπαιδευτικού μας συστήματος στον μεσοπόλεμο, αφού ανεδείχθη στο κύριο φυτώριο των δασκάλων που στελέχωσαν τα δημοτικά σχολεία. Η άρτια εκπαίδευσή τους, η υψηλή αίσθηση καθήκοντος και η αυταπάρνηση που τους διέκρινε συνέβαλλαν τα μέγιστα στην επούλωση των μεγάλων τραυμάτων που επέφεραν στο χώρο οι προηγούμενες δεκαετίες. Τα διδασκαλεία καταργήθηκαν το 1934 και στη θέση τους ιδρύθηκαν οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες διετούς φοίτησης.
Μίλτος Κουντουράς και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του ’29
Οι εθνικές περιπέτειες και η αστάθεια που χαρακτήρισε τα πολιτικά πράγματα της χώρας στην δεκαετία του ’20 σε συνδυασμό με τη διατήρηση της απόλυτα συγκεντρωτικής υφής του εκπαιδευτικού συστήματος οδήγησαν σε συνεχείς ανακατατάξεις: Ο Δελμούζος το 1923 αναλαμβάνει την διεύθυνση του πιο έγκυρου διδασκαλείου, του Μαρασλείου και ο Γληνός διευθύνει την Παιδαγωγική Ακαδημία. Πολύ γρήγορα διάφοροι κοινωνικοί και πολιτικοί φορείς προβάλλουν εντονότατες αντιδράσεις ισχυριζόμενοι πως αμφισβητούνται οι έννοιες της πατρίδας, της θρησκείας, της γλώσσας, της οικογένειας και πως απειλείται κι’ αυτή ακόμη η ακεραιότητα του αστικού καθεστώτος. Το 1926 τόσο ο Δελμούζος όσο και ο Γληνός οδηγούνται σε παραίτηση καθώς οι πολιτικές εξελίξεις δεν επέτρεπαν την ευδοκίμηση των όποιων μεταρρυθμίσεων στον χώρο της Παιδείας. Τα πράγματα αλλάζουν μετά την εκλογική επιτυχία των Φιλελευθέρων το 1928. Στηριγμένοι από τον Βενιζέλο, δύο υπουργοί Παιδείας, ο Κωνσταντίνος Γόντικας πρώτα, και ύστερα ο Γεώργιος Παπανδρέου, ανέπτυξαν πρωτοβουλία και διαμόρφωσαν νομοθετικό πλαίσιο που συγκροτούσε την «Μεταρρύθμιση του 1929». Βασικό ρόλο στην διαμόρφωση της νέας πολιτικής έπαιξε και ο Μίλτος Κουντουράς, που ήδη αναφέραμε πως διετέλεσε για λίγο καιρό διευθυντής του διδασκαλείου Σερρών. Ο Κουντουράς είχε κι αυτός γνωρίσει διώξεις όταν προσπάθησε να εφαρμόσει καινούργιες παιδαγωγικές μεθόδους ως διευθυντής του Διδασκαλείου Θηλέων Θεσσαλονίκης. Το νέο αυτό εκπαιδευτικό σύστημα στηρίχθηκε σε δομικές μεταβολές και σε λειτουργικές καινοτομίες που σε συνδυασμό με το ευρύτατο πρόγραμμα οικοδόμησης σχολείων (πολλά από τα σχολεία εκείνα της περιόδου εξακολουθούν να υπάρχουν μέχρι σήμερα) και την ίδρυση νέου Πανεπιστημίου στην Θεσσαλονίκη μπορεί να μην κλόνισε τον μέχρι τότε συγκεντρωτικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης αλλά αποτέλεσε ένα αξεπέραστο όριο για τα εκπαιδευτικά πράγματα της νεότερης Ελλάδας. Ποτέ ως τότε και ποτέ έκτοτε δεν ξανανομοθετήθηκε μεταρρύθμιση που να χαρακτηρίζεται από τόσο ριζοσπαστικές λύσεις και που να παρουσιάζει τόση συνοχή και συνέπεια προς μια ενιαία, βασική αντίληψη. Όμως δυστυχώς και αυτό το σχήμα είχε βραχύ βίο αφού οι πολιτικές συγκυρίες θα άλλαζαν εκ νέου από τα τέλη του 1932 για να μεταβληθούν πλήρως και με τον χειρότερο τρόπο από την δικτατορία του Μεταξά.
Το Παρθεναγωγείο Σερρών
Το Παρθεναγωγείο ξεκίνησε ως τριτάξιο για να γίνει στην συνέχεια τετρατάξιο και ξεκίνησε την λειτουργία του στην περιοχή του Λουτρού (οδός Εμμ. Παππά) για να μετεγκατασταθεί στην συνέχεια στο δημοτικό σχολείο της σημερινής οδού Δυτικής Θράκης και να κλείσει τον κύκλο του το 1937, οπότε και καταργήθηκε, στο σπίτι του Στέφανου Αναστασίου, επί της σημερινής οδού Αλέκου Παναγούλη. Η εκπαίδευση στο Παρθεναγωγείο ήταν γυμνασιακού επιπέδου και απευθύνονταν στο σύνολο σχεδόν των κοριτσιών που αναζητούσαν μια επαρκή γυμνασιακή μόρφωση. Το Παρθεναγωγείο, τύποις τουλάχιστον, αποτελούσε την συνέχεια της «Γρηγοριάδος» του περίφημου Παρθεναγωγείου που θεμελιώθηκε το 1891 για να καταστραφεί το 1913, στοιχείο που προσέδιδε ιδιαίτερη χροιά στις σπουδές που αυτό προσέφερε. Μέχρι το 1937 δίδονταν η δυνατότητα στα κορίτσια που ολοκλήρωναν την εκπαίδευσή τους στο Παρθεναγωγείο να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους συνεχίζοντας στο εξατάξιο Γυμνάσιο.
Το Γυμνάσιο Σερρών
Το Γυμνάσιο Σερρών από τις αρχές της δεκαετίας του ’20 στεγάζεται σ’ ένα οίκημα της Απάνω Καμενίκιας. Στις πρώτες τρεις τάξεις ήταν αρρένων και στις υπόλοιπες τρεις ( αργότερα δύο) γινόταν μικτό. Το Γυμνάσιο αυτό κάηκε ολοσχερώς το 1928 και μετά από δύο χρόνια μεταφέρθηκε στην σημερινή του θέση, στους πρόποδες του Κουλά. Πρώτος Γυμνασιάρχης μετά την απελευθέρωση (1913) και για 11 χρόνια είναι ο Μιχαήλ Πέτρου από το Μοναστήρι. Μετά τον Πέτρου αναλαμβάνει ο Σερραίος Δημήτριος Μυσιρλής. Ο Μυσιρλής υπηρέτησε ως καθηγητής στις Σέρρες από το 1910 μέχρι το 1920. Από το ’20 μέχρι το ’25 ήταν Γυμνασιάρχης στην Έδεσσα και το ’26 αναλαμβάνει το Γυμνάσιο Σερρών. Στις 18 Ιουλίου 1926 βάζει τον θεμέλιο λίθο του νέου Μικτού Γυμνασίου Σερρών (το σημερινό Α’ Γυμνάσιο). Πρόεδρος της Διδακτηριακής Επιτροπής ανεγέρσεως του Γυμνασίου ήταν ο τότε Μητροπολίτης Κωνσταντίνος (Μεγγρέλης). Κύριοι συντελεστές και χρηματοδότες του Γυμνασίου ήταν ο ευεργέτης της σερραϊκής Παιδείας Γρηγόριος Ρακιτζής και πρώην Μητροπολίτης Σερρών Γρηγόριος, ο μετέπειτα Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Στην συνέχεια μετατίθεται στην Θεσσαλονίκη και το ’29 εκλέγεται αιρετός εκπαιδευτικός σύμβουλος για μια δεκαετία. Το 1935 προάγεται σε γενικό επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης. Το 1945 διορίζεται μέλος του Ανώτατου Εκπαιδευτικού συμβουλίου και το 1950 αφήνει την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού. Υπήρξε κορυφαία προσωπικότητα που διακρίθηκε για την προσφορά του στην εκπαίδευση και για την συνεισφορά του στους αγώνες του έθνους (Μακεδονικός Αγώνας και κατοχή). Η πλούσια βιβλιοθήκη του κληροδοτήθηκε το 1969 στο Δήμο Σερρών. Τα βιβλία αυτά αφού παραπετάχτηκαν σε διάφορες αποθήκες του Δήμου είτε καταστράφηκαν από την υγρασία είτε λεηλατήθηκαν από επίδοξους συλλέκτες. Δυστυχώς μέχρι σήμερα καμία απολύτως Δημοτική Αρχή δεν μπήκε στον κόπο να λογοδοτήσει γι’ αυτό το ανεπίτρεπτο αίσχος. Κατά τα άλλα η προτομή του κοσμεί κεντρική πλατεία της πόλης (τελικά σ’ αυτή την χώρα τις ενοχές μας τις κάνουμε προτομές και αγάλματα). Τον Μισυρλή διαδέχθηκε ο Γεωργούλης ( το μόνο που γνωρίζουμε είναι πως στην συνέχεια διετέλεσε κι αυτός εκπαιδευτικός σύμβουλος και πως άρθρα του για την εκπαίδευση δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς στην εφημερίδα «Καθημερινή») και το 1930 Γυμνασιάρχης αναλαμβάνει ο Νικόλας Βασικύρου, ο οποίος κάνει και τα εγκαίνια του νέου διδακτηρίου. Οι επόμενοι Γυμνασιάρχες είναι οι Λαζάνας (33-35), Νάκος (35-36), Παπαοικονόμου (37-40). Αξιόλογοι ήταν οι περισσότεροι καθηγητές που δίδαξαν στο Γυμνάσιο, αλλά δύο ήταν κυρίως αυτοί που έμειναν στην μνήμη των παλαιοτέρων συμπολιτών μας. Ο ένας ήταν ο Σερραίος στην καταγωγή καθηγητής Μαθηματικών και Φυσικής Δημήτριος Νικολάου επί της εποχής του οποίου εφοδιάστηκε με πλούσια συλλογή οργάνων φυσικής και Χημείας το Γυμνάσιο. Τα όργανα αυτά (που ελάχιστα διδακτήρια σ’ όλη την χώρα διέθεταν) και το πολύ μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξε ο ίδιο ο Νικολάου για την πραγματοποίηση σειράς πειραμάτων κατέστησαν τα μαθήματα της φυσικής και της χημείας προσιτά και προσφιλή στους μαθητές. Ο δεύτερος και ίσως ένας από τους αξιολογότερους καθηγητές που πέρασαν από το Α’ Γυμνάσιο ήταν ο Αναστάσιος Γαλδέμης. Αναφέρεται πως όσοι τον είχαν καθηγητή έμαθαν συντακτικό και γλώσσα. Ηπειρώτης στην καταγωγή, «πολιτογραφημένος» Σερραίος στην πραγματικότητα, έζησε όλες τις δοκιμασίες της πόλης από το ’13 και εντεύθεν μέχρι τον μεγάλο πόλεμο. Έχοντας ζήσει την ομηρία με χιλιάδες άλλων Σερραίων στα χρόνια του 1ου παγκοσμίου πολέμου συνέγραψε αργότερα και τον «ύμνο των Ομήρων» που μελοποίησε ο Βαϊου δίνοντας έτσι με τον επικό τρόπο τις διαστάσεις αυτής της τόσο επώδυνης δοκιμασίας. Αν θα θέλαμε τώρα να δώσουμε το κλίμα που επικρατούσε γενικότερα μέσα στις σχολικές αίθουσες του Γυμνασίου θα λέγαμε τα εξής: οι καθηγητές στο σύνολό τους ήταν ιδιαίτερα αυστηροί. Το «ξύλο» θεωρούνταν επιβαλλόμενο μέσο τιμωρίας. Άλλο μέτρο καταστολής ήταν η απειλή της «αναφοράς» στον Γυμνασιάρχη και η αποβολή, που αναλόγως του παραπτώματος, ξεκινούσε από την μία ημέρα και έφθανε την εβδομάδα. Η παράδοση των μαθημάτων γινόταν με απόλυτη υπευθυνότητα και άρτια γνώση του αντικειμένου ενώ η εξέταση απαιτούσε πολύωρη προετοιμασία από μέρους του μαθητή. Η πειθαρχία ήταν απόλυτη. Οι ρόλοι ήταν σαφείς και καθορισμένοι και σημείο αναφοράς και των δύο ήταν η υψηλή αίσθηση του καθήκοντος. Ο καθηγητής είχε το καθήκον του λειτουργήματος απέναντι στους μαθητές του και ο μαθητής το καθήκον της απόλυτης υπακοής στο υπάρχον καθεστώς. Μάλιστα οι σχέσεις αυτές έβγαιναν και έξω από τα προαύλια των σχολείων αφού ο καθηγητής μπορούσε ανά πάσα ώρα και στιγμή να ελέγχει την εξωσχολική ζωή των μαθητών (σ’ αυτό βοηθούσε και το πηλίκιο το οποίο μονίμως έφεραν οι μαθητές - ως μάχιμοι στρατιώτες- και φυσικά το κοντό έως ανύπαρκτο μαλλί). Τα στοιχεία αυτά τα ξαναβρίσκουμε και στις μετεμφυλιακές δεκαετίες αλλά το σκηνικό αλλάζει αφού την αίσθηση του καθήκοντος αντικαθιστά η μισαλλοδοξία και τα κούφια αναμασήματα του στείρου αντικομουνισμού. Δείγματα τέτοιας γραφής, που αγγίζει τα όρια της γελοιότητας, στον μεσοπόλεμο έχουμε μόνο κατά την διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά. Ένα άλλο στοιχείο ενδιαφέρον είναι το περιεχόμενο των διδασκομένων τραγουδιών που κατά κανόνα ήταν θρησκευτικού και πατριωτικού χαρακτήρα. Στα πατριωτικά τραγούδια διακρίνεται ο έντονος εθνοκεντρισμός και η επική πορεία του έθνους. Πολλά από αυτά μέχρι πρότινος ακούγονταν στους χώρους εκπαίδευσης των νεοσύλλεκτων ενώ κάποια άλλα έκλεισαν τον κύκλο τους στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Άλλα τα βιώματα βέβαια της εποχής εκείνης και άλλα τα δικά μας, γι αυτό αρκούμαστε στην παράθεση ενός και μόνον χαρακτηριστικού δείγματος καθ’ όλα ενδεικτικού: Έλλην είναι το όνομά μου υπερήφανο τρανό μάνα την Ελλάδα έχω και για εκείνη θα πονώ σύνθημα πάντα θάχω το εμπρός για οδηγό την τρανή φιλοπατρία και για εκείνη θα πονώ Βούλγαρον όπου κι αν τύχω με θυμό θα τον κτυπώ με το μάνλιχερ στα χέρια και χωριά θε να περνώ Γίγαντας όπου θα είμαι και με λιονταριού καρδιά με το όπλο μου στα χέρια θε να πέφτω στην φωτιά. Πάντως οφείλουμε να πούμε πως ήταν αυτή η γενιά που στην πλειοψηφία της στην συνέχεια έγραψε το έπος της Αλβανίας και της Αντίστασης. Κλείνοντας το θέμα της γυμνασιακής εκπαίδευσης και θέλοντας να δώσουμε ένα σαφές δείγμα του ομολογουμένως υψηλού της επιπέδου (που προκαλεί ακόμη και σήμερα κατάπληξη) θα σας παραθέσουμε ένα τίτλο έκθεσης που κλήθηκαν ν’ αναπτύξουν οι μαθητές : « Σε κάποια μάχη ένας νέος αξιωματικός χάνει την ζωή του. Οι συνάδελφοί του αποφασίζουν να καταθέσουν ένα μέρος του μισθού τους προς ανακούφιση της ανήμπορης και φτωχής μάνας του. Ένας αξιωματικός αναλαμβάνει την ευθύνη να πάει ο ίδιος στην μάνα του συναδέλφου του για να της ανακοινώσει τον θάνατο του γιου της και να της μεταφέρει την απόφασή τους να την συνδράμουν οικονομικά. Τι θα πρέπει να της πει όταν την συναντήσει». Το 1937 το Γυμνάσιο Σερρών έπαψε να λειτουργεί ως μικτό και λειτούργησε ξεχωριστό Γυμνάσιο θηλέων στην παλιά πόλη.
Τα δημοτικά σχολεία
Τα δημοτικά σχολεία που λειτούργησαν στον μεσοπόλεμο στις Σέρρες ήταν τα παρακάτω : Το 1ο δημοτικό σχολείο ή Τσαλοπούλειο ή κόκκινο σχολείο. Ονομάσθηκε Τσαλοπούλειο από το όνομα του Τσαλόπουλου που διετέλεσε διευθυντής του σχολείου από τα χρόνια της τουρκοκρατίας μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’30. Προς τιμήν του, άλλωστε, δόθηκε και το όνομα της οδού που περνά από την είσοδο του σχολείου. Στα χρόνια του μεσοπολέμου είχε την φήμη του καλύτερου δημοτικού σχολείου των Σερρών. Το 2ο δημοτικό σχολείο ή Τσούφλειο στα καμενίκια. Ονομάσθηκε έτσι από τον ευεργέτη του που συνέβαλλε οικονομικά στην ανέγερσή του. Το 3ο δημοτικό σχολείο στην παλιά πόλη. Υπήρξε αρχικά καπνομάγαζο, κάποια χρόνια λειτούργησε σαν σχολείο και μετά το κάψιμο της πόλης επαναλειτούργησε σαν σχολείο. Πριν από μερικά χρόνια κτίσθηκε στην θέση νέα σχολική μονάδα. Το 4ο δημοτικό σχολείο, σε πάροδο της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το 5ο δημοτικό σχολείο ή του Παπαφώτη στην αρχή της οδού Μεγάλου Αλεξάδρου. Ο Παπαφωτίου υπήρξε όπως και ο Τσαλόπουλος ένας από τους μακροβιότερους διευθυντές του συγκεκριμένου σχολείου. Το 6ο δημοτικό σχολείο Θηλέων, που παραμένει στην θέση του μέχρι σήμερα στην Δυτικής Θράκης. Ήταν το σχολείο στο οποίο φοιτούσαν κυρίως κορίτσια εύπορων οικογενειών που στην συνέχεια ολοκλήρωναν τις σπουδές τους στο Παρθεναγωγείο. Ο χαρακτήρας αυτός του σχολείου άλλαξε στα μέσα της δεκαετίας του ’30. Το 7ο δημοτικό σχολείο στα Κιουπλιά. Παραμένει στην ίδια θέση, δίπλα στο Δημοτικό γήπεδο Σερρών. Το 8ο δημοτικό σχολείο στην περιοχή των σαράντα μαρτύρων. Στον μεσοπόλεμο λειτουργούσε και η Ισραηλιτική σχολή η οποία το 1935 απέκτησε σχολικό κτίριο (το γνωστό ως εβραϊκό σχολείο) στην περιοχή του Προφήτη Ηλία, που υπάρχει στην ίδια θέση μέχρι σήμερα. Στον μικρό αριθμό αιθουσών που υπήρχαν τα χρόνια εκείνα στοιβάζονταν δεκάδες μαθητές (αναφέρεται πως υπήρξε περίπτωση που σε μία αίθουσα βρίσκονταν μέχρι και 90 μαθητές) που καθιστούσαν το έργο των δασκάλων πάρα πολύ δύσκολο. Παρά το γεγονός αυτό και παρά τις γενικότερες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που κάθε άλλο παρά βοηθούσαν στην ικανοποιητική πρόοδο των μαθητών, ήταν τέτοια η αυταπάρνηση που έδειχναν οι δάσκαλοι και τέτοια η δίψα των παιδιών για μάθηση που τελικά δεν ήταν λίγοι οι μαθητές που κατάφεραν να ολοκληρώσουν την φοίτησή τους στο δημοτικό. Οι περισσότεροι βέβαια στην συνέχεια αδυνατούσαν να συνεχίσουν αλλά έστω και αυτή η υποτυπώδης μόρφωση αρκούσε για να καλύψει τις βασικές τους ανάγκες. Ολοκληρώνοντας αυτό το δημοσίευμα (που είχε κυρίως την πρόθεση παράθεσης στοιχείων) για την εκπαίδευση θα πρέπει ίσως να τονίσουμε πως τόσο οι δάσκαλοι όσο και οι καθηγητές που καλούνταν να επιτελέσουν αυτό το τεράστιο για τα δικά μας μέτρα και σταθμά έργα αρκούνταν σε μισθούς που μόλις και μετά βίας έφθαναν για να ικανοποιήσουν τις βασικές τους βιοτικές ανάγκες. Μάλιστα πολλοί ήταν εκείνοι που για να αντεπεξέλθουν επέλεγαν την λύση της προγύμνασης των μαθητών (τα σημερινά ιδιαίτερα μαθήματα) αντί βέβαια χαμηλού αντιτίμου. Τις μεγαλύτερες δυσκολίες είχαν οι δάσκαλοι μονοθέσιων σχολείων σε δύσβατες και ακριτικές περιοχές του νομού καθώς πέραν των ανεπαρκών μισθωμάτων είχαν να αντιμετωπίσουν την πολύ μεγάλη ευθύνη της εκπαίδευσης δεκάδων μαθητών διαφορετικών τάξεων και ηλικιών στοιβαγμένων κάτω από τις πλέον αντίξοες συνθήκες στην μία και μοναδική αίθουσα του σχολείου. Γι αυτούς τους ανώνυμους «σκαπανείς» της παιδείας που αφιέρωσαν τον εαυτό τους και την ζωή τους για να επιτελέσουν αυτό που οι ίδιοι αντιλαμβάνονταν ως καθήκον, σίγουρα αξίζει της τιμής και της ευγνωμοσύνης μας.
Διαφόρων Φορέων 
/ Άρθρα Συνεργατών
Αποστολή σελίδας 
Εκτυπώσιμη μορφή σελίδας
Προσθήκη σελίδας στα Αγαπημένα
Επιστροφή