Ενοχλεί την κυβέρνηση. Κλείστε το!
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΟΓΙΟΠΟΥΛΟΣ (boyio@enet.gr)
Τι κοινό έχει η καθαρή επιστημονική έρευνα με οργανισμούς λαϊκών αγορών και την ανενεργό εταιρεία της διώρυγας Κορίνθου; Τίποτε - εκτός από το ότι βρίσκονται υπό την εποπτεία μιας κυβέρνησης που, αγχωμένη να κάνει «μεταρρυθμίσεις», βάζει στο ίδιο τσουβάλι τα τρία παλαιότερα και από τα πλέον σημαντικά ερευνητικά κέντρα της χώρας με 255 άσχετους οργανισμούς του ευρύτερου δημόσιου τομέα, πολλούς άνευ αντικειμένου.
Με μία αιφνιδιαστική απόφαση στις 26 Μαΐου, χωρίς να προηγηθεί διάλογος και παρά τη διατυπωμένη αντίθεση του αρμόδιου Εθνικού Συμβούλιου Ερευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ), η κυβέρνηση αποφασίζει και... διατάσσει ότι είναι περιττά ως έχουν και μπορούν να συμπυκνωθούν σε ένα υποατομικό επίπεδο («Δημόκριτος»), να διαλυθούν εις τα εξ ων συνετέθησαν (Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών-ΕΙΕ) και να αδρανοποιηθούν (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών-ΕΚΚΕ). Το σχέδιο προβλέπει τη συγχώνευση 2 ινστιτούτων του ΕΚΚΕ και, στη συνέχεια, τη συγχώνευσή του με τα... υπόλοιπα του ΕΙΕ, από το οποίο αφαιρούνται όλα τα ινστιτούτα θετικών επιστημών και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. Στον «Δημόκριτο» μένουν 3 από 8 ινστιτούτα (διά της συγχωνεύσεως) και του... απάγουν τα άλλα 2. Τα «απαχθέντα» πηγαίνουν σε άλλα ερευνητικά κέντρα, όπως το «Φλέμινγκ» και το «Αθηνά», που δεν ξέρουν ακόμη τι θα τα κάνουν και πού θα τα στεγάσουν.
Ο υπουργός Ανάπτυξης Κ. Χατζηδάκης δικαιολόγησε με όρους οικονομίας αυτόν τον κεραυνό που έριξε στην επιστημονική κοινότητα, και λέει πως αντιδρούν «κάποιοι». Ομως, αντιδρούν πολλοί και συγκεκριμένα... όλοι! Οι διοικήσεις, οι εργαζόμενοι και οι αντίστοιχοι επιστημονικοί σύλλογοι. Δυστυχώς, δεν αντιδρά και το ΕΣΕΤ, που έπρεπε πρώτο να βάλει τις φωνές για υποβάθμιση του ρόλου του. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, η Ελλάδα δαπανά για την έρευνα μόλις το 0,57% του ΑΕΠ, ενώ ο κοινοτικός μέσος όρος είναι 1,84%.
Η μύτη του υπουργού θα έπρεπε να μακραίνει. Στις 26 Φεβρουαρίου είπε: «Παραγγέλνουμε σε διεθνή οίκο μελέτη αξιολόγησης του έργου των ερευνητικών κέντρων στην Ελλάδα», αλλά δεν το έκανε πριν από την απόφαση και είναι παράλογο να το κάνει μετά την αναδιάρθρωση. Είπε επανειλημμένα ότι έκανε διαβούλευση πριν από την απόφαση και τον διαψεύδουν οι πάντες, δηλαδή οι πρόεδροι των ερευνητικών κέντρων, οι σύλλογοι προσωπικού, οι ομοσπονδίες εργαζομένων και η Ενωση Ελλήνων Ερευνητών. Καθένα από τα τρία ερευνητικά κέντρα που απειλούνται έχει τη δική του ιστορία, τις δικές του επιτυχίες που ήρθαν με κόπο, τις δικές του προτάσεις για ανάπτυξη και τα σχέδιά του για το μέλλον, που θα χαθούν για ένα ιδεολόγημα «μεταρρύθμισης». Ακόμη -και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό- για το κάθε κέντρο ξεχωριστά υπάρχουν ενδείξεις ότι πίσω από τον αυταρχισμό, με τον οποίο προσπαθεί η πολιτική ηγεσία να επιβάλει το σχέδιο διάλυσης, κρύβονται συγκεκριμένες βλέψεις.
Ενα τεράστιο μαύρο πανό κρέμεται στο κτήριο στην αρχή της Μεσογείων. Γράφει: «Λύσαμε τα κοινωνικά προβλήματα, καταργούμε το ΕΚΚΕ». Μέσα στενοί διάδρομοι και κλειστοφοβικά γραφεία. Οι χώροι αποπνέουν μια καφκική μιζέρια, σαν δημόσια υπηρεσία την εποχή της δικτατορίας. Αλλωστε, το κτήριο στέγαζε παλιά την Ασφάλεια, προτού αυτή μετακομίσει στο περίλαμπρο οικοδόμημα της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Καμία σχέση με αντίστοιχα ιδρύματα μιας ευρωπαϊκής χώρας. Ομως, οι άνθρωποι, ερευνητές επιστήμονες και διοικητικοί, φωτίζονται από ένα βολταιρικό πνεύμα και θέλουν να μιλήσουν. Ναι, ο Τύπος δημοσίευσε τις απόψεις τους σχετικά με την «αναδιάρθρωση» -κατ' αυτούς διάλυση- του Κέντρου, αλλά είναι καιρός να πάμε το θέμα ένα βήμα παραπέρα.
Η τελευταία αξιολόγηση των ερευνητικών κέντρων της χώρας έγινε από ανεξάρτητους ξένους επιστήμονες το 2005. Σ' αυτήν, τα τρία ινστιτούτα του πήραν μέτριους βαθμούς. Μία από τις βασικές αιτίες ήταν αυτό το άθλιο κτήριο, το κακοσυντηρημένο, που δεν έχει ένα αμφιθέατρο («Είχε και το μετέτρεψαν σε γκαράζ» μας είπαν) ή έστω έναν μεγάλο χώρο για διαλέξεις και μαθήματα, που δεν χωράει καλά καλά ούτε τη βιβλιοθήκη με τους 42.000 τόμους, ούτε καν ράφια στα ασφυκτικά του γραφεία. Μια άλλη αιτία ήταν ο μέσος όρος ηλικίας των ερευνητών, πάνω από τα 50 χρόνια. Πού είναι οι νέοι φιλόδοξοι επιστήμονες που θα προωθήσουν την κοινωνική έρευνα; Απλώς δεν προσλαμβάνονται και το ΕΚΚΕ φθίνει. Από 126 εργαζομένους το 1999, σήμερα έμειναν 89. Δεν υπάρχουν χρήματα ούτε για την υποδομή που χρειάζονται φοιτητές και υποψήφιοι διδάκτορες, οι οποίοι θα έπρεπε κανονικά να κάνουν ουρά γι' αυτό το Κέντρο, τον κατ' εξοχήν παραγωγό πανεπιστημιακών δασκάλων.
Παρ' όλα αυτά, στην ιστοσελίδα του (www.ekke.gr) ανάμεσα στις χιλιάδες υπογραφές ξεχωρίζουν οι τρεις των αξιολογητών τους του 2005, των καθηγητών Α. Elliott (Αυστραλία), Ρ. Hillyard (Ιρλανδία) και L. Mc Kie (Σκωτία), που έστειλαν και μηνύματα συμπαράστασης. Και αυτοί είναι μόνο τρεις από τους αμέτρητους καθηγητές πανεπιστημίων απ' όλον τον κόσμο που τους συμπαραστέκονται. Οταν με συνοπτικές διαδικασίες διαγράφεις το όνομα και την ιστορία ενός τέτοιου ιδρύματος, ταυτόχρονα ακρω- τηριάζεις βάναυσα τα τυπικά και άτυπα ακαδημαϊκά δίκτυα που χρειάστηκαν χρόνια για να αναπτυχθούν. Ασε που κάνεις τη χώρα και διεθνώς ρεζίλι!
Σε ένα δωμάτιο 5x3 στριμώχνεται ένα τραπέζι συσκέψεων για μια ντουζίνα ανθρώπους. Οι ερευνητές είναι σκυθρωποί και οργισμένοι. Σχολιάζουν τη στάση του υπουργείου, που αντί να κάνει διάλογο για το θέμα, τους απαξιώνει. «Αλήτες νεοφιλελεύθεροι!» μουρμουρίζει ένας απ' αυτούς.
Σ' ένα κείμενο για τον Τύπο το είχαν διατυπώσει κομψότερα. Εκαναν λόγο για «ιδεολογικό υπόστρωμα οικονομικού φιλελευθερισμού που υφέρπει έκδηλα σ' αυτήν την αντι- μετώπιση» των κέντρων έρευνας, με την αντίληψη ότι κάποιες ερευνητικές πρακτικές «θα κεντρίσουν το επενδυτικό ενδιαφέρον του ιδιωτικού τομέα».
Αυτό, ίσως, θα μπορούσε να ισχύει για κάποιους τομείς των θετικών επιστημών, αλλά τι να την κάνει ο ιδιωτικός τομέας την κοινωνική έρευνα, όταν έχει το εύκολο, ρηχό και μονοδιάστατο γκάλοπ; «Το ΕΚΚΕ εξοικείωσε τον κόσμο με την επιτόπια έρευνα πολύ πριν από τις εταιρείες δημοσκοπήσεων» μας λένε. Και έχουν να επιδείξουν έρευνες, π.χ., για την εκλογική συμπεριφορά, που πάνε σε βάθος και δείχνουν ένα ολοκληρωμένο προφίλ ψηφοφόρων, ακόμη και με οικογενειακό ιστορικό. Οχι απλώς «ο καταλληλότερος» και ποιο κόμμα ψηφίζει κανείς, λες και είναι σαπούνι για τα πιάτα. Ομως, τα γκάλοπ είναι που διαπλάθουν την κοινή γνώμη.
Ο Ηλίας Κικίλιας, εκπρόσωπος των ερευνητών στο Δ.Σ., γράφει για την κοινωνική έρευνα: «Ασε που είναι κι ενοχλητική, γιατί αποκαλύπτει τι συμβαίνει με τη φτώχεια, τις ανι- σότητες, τη βία και την εγκληματικότητα και αξιολογεί άμεσα ή έμμεσα τις πολιτικές. Δηλαδή, αποκαλύπτει στον φορολογούμενο πού πάνε και πόσο πιάνουν τόπο τα χρήματα που διαθέτει στην Πολιτεία για κοινωνική πολιτική» («Ε» 13/06/09).
Είναι το μοναδικό δημόσιο ερευνητικό κέντρο αυτού του είδους και (παρά την ιδιωτικοποίηση των πάντων) δεν μπορεί παρά να μείνει δημόσιο. Ο Κώστας Θεοδωρόπουλος, ερευνητής, μας λέει πολύ γρήγορα δύο λόγους για τους οποίους δεν μπορεί να αντικατασταθεί από ιδιωτικά. Πρώτον, στα φλέγοντα θέματα που εξετάζει, οι «κρατικοδίαιτοι» (όπως τους αποκάλεσαν υποτιμητικά) ερευνητές είναι οι μόνοι που μπορούν να εγγυηθούν το αδιάβλητο και τη συνέχεια της έρευνας στο χρόνο, ώστε τα αποτελέσματα να είναι συγκρίσιμα. Δεύτερον, ένας ιδιώτης δεν θα είχε οικονομικό όφελος για να μελετήσει τα ίδια θέματα.
Οι ιδιώτες ενδιαφέρονται για τα περιστασιακά κονδύλια των διαφόρων προγραμμάτων, κυρίως από την Ε.Ε. Δυστυχώς, και το ΕΚΚΕ, στριμωγμένο από τη χρόνια έλλειψη πόρων, αφού το κράτος με το ζόρι πληρώνει μισθούς και ενοίκιο, αναγκάζεται είτε να τρέχει ασθμαίνοντας πίσω από προγράμματα που τα θέλει πολύ, όπως την Ευρωπαϊκή Κοινωνική Ερευνα, και να του βάζουν τρικλοποδιές είτε πίσω από προγράμματα που δεν τα θέλει πραγματικά, αλλά αποφέρουν χρήματα και το βοηθούν να σταθεί όρθιο. Οπως χαρακτηριστικά μας είπε μια ερευνήτρια, «Παλιότερα μας ζητούσαν τα υπουργεία κάποια έρευνα κι ας την έβαζαν τελικά στο συρτάρι· σήμερα ούτε αυτό δεν κάνουν».
Μάλλον η κυβέρνηση τα ξέρει όλα εκ των προτέρων. Δεν χρειάζεται εργαλεία για την άσκηση πολιτικής για τη μετανάστευση, π.χ,. παρόλο που το πρόβλημα είναι καυτό. Ούτε για τη φτώχεια, παρόλο που αφορά το 20% του πληθυσμού. Τα ξέρει όλα δι' επιφοιτήσεως· ειδικά, ο Γ.Γ. Ερευνας και Τεχνολογίας Φ. Τσαλίδης. Γι' αυτό δεν πήρε υπόψη του ούτε καν τη μελέτη του Εθνικού Συμβούλιου, που η ίδια η Πολιτεία δημιούργησε για τόσο σημαντικές αποφάσεις. Οι ερευνητές τον κατηγορούν ευθέως για αυταρχισμό και ασχετοσύνη! «Οι πρόεδροι των τριών ιδρυμάτων είναι εκλεγμένοι, αυτός είναι διορισμένος! Αυτοί έχουν επιστημονικό έργο τεράστιο, αυτός τι έχει;» ήταν ένα από τα πολλά σχόλια που ακούσαμε.
Το ΕΚΚΕ πρώτο μίλησε για την ανάγκη ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος (είμαστε η μόνη χώρα από τις 15 -πριν από τη διεύρυνση- της Ε.Ε. που δεν το έχει εφαρμόσει). Πρώτο αυτό έκανε έρευνες για τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, αναδεικνύοντας διαστάσεις των φαινομένων αυτών, όπως ποιες είναι οι φτωχότερες περιοχές της Ελλάδας, ποιες κατηγορίες του πληθυσμού κινδυνεύουν ιδιαίτερα. Το ΕΚΚΕ πρώτο, πριν από πολλά χρόνια, μίλησε για την ανάγκη να θεωρηθούν πολύτεκνες οι οικογένειες με τρία παιδιά και μόνο τελευταία βλέπουμε κάποια μέτρα προς αυτήν την κατεύθυνση. Οι συνθήκες κράτησης στις φυλακές, που έφτασαν πλέον στο απροχώρητο και ανάγκασαν την κυβέρνηση να πάρει κάποια βιαστικά μέτρα πριν από λίγους μήνες, χωρίς όμως σημαντικό αποτέλεσμα, μελετώνται 20 χρόνια τώρα. Στο συρτάρι όλα. Μέχρι να βρεθεί η χώρα με το πιστόλι στο σβέρκο.
Στα 50 χρόνια της ιστορίας του, το ΕΚΚΕ ανέπτυξε περί τα 500 μεγάλα ερευνητικά έργα. Η ερευνητική παράδοση κεφαλαιοποιείται, με τις προηγούμενες δουλειές να τροφοδοτούν τις μελλοντικές. Σήμερα, με τους μισθούς τους και μόνο, οι ερευνητές συνεχίζουν πολλά προγράμματα και φτιάχνουν νέα, αναγκαστικά προσαρμοσμένα στη λιτότητα. Κοντεύουν να ξεχάσουν την έρευνα πεδίου - όταν γύριζαν τα βουνά και τα λαγκάδια, με τα μεγάλα ερωτηματολόγια στο χέρι. Σήμερα ούτε καν για συμμετοχή σε συνέδρια δεν υπάρχουν χρήματα, κι ας έχουν οργανώσει από τα πιο σημαντικά που έχουν γίνει ποτέ για την αυτογνωσία της Ελλάδας.
Θυμούνται: «Αυτοί οι άνθρωποι υποδέχονταν την έρευνα ως μία ένδειξη ενδιαφέροντος της Πολιτείας. Σε κάποιες περιπτώσεις ήθελαν να διατυπώσουν και απόψεις που υπερέβαιναν το θέμα της έρευνας και αρκετά συχνά ο ερευνητής που τους έπαιρνε τη συνέντευξη δεν μπορούσε να φύγει από το σπίτι αν δεν τιμούσε το φαγητό της νοικοκυράς. Δεν έλειψαν και οι προτάσεις για προξενιό με κάποιον γιο ή κόρη!»
Σε κάποιες περιπτώσεις, χρησιμοποίησαν -μάλλον ανορθόδοξα- το κύρος της δημόσιας υπηρεσίας για να δουν εκκαθαριστικά της εφορίας και να τα συγκρίνουν με το επίπεδο διαβίωσης, όταν έφτιαχναν -άλλη μια πρωτιά- μία έρευνα για την παραοικονομία. Δεν έλειψαν και οι παρεξηγήσεις. «Το όνομα του ΕΚΚΕ, σε κάποιες περιπτώσεις, δημιούργησε προβλήματα. Ανήσυχος γονέας (σε έρευνα για τη νεολαία) τηλεφώνησε στο Κέντρο για να βεβαιωθεί ότι δεν πρόκειται για το άλλο ΕΚΚΕ (Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας)».
Ενα από τα αστεία της «αναδιάρθρωσης», που δείχνουν πόσο επιπόλαια πάρθηκαν οι αποφάσεις, είναι ότι οι αρμόδιοι προβάλλουν την ανάγκη για μονοθεματικότητα των ερευνητικών κέντρων (ενώ την ίδια ώρα η παγκόσμια τάση είναι διεπιστημονικότητα), και συγχωνεύουν το ΕΚΚΕ με τρία ινστιτούτα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Αλλά το ΕΚΚΕ ήταν ήδη μονοθεματικό!
Ναι, αλλά όπως λέει ο υπουργός Κ. Χατζηδάκης, που είναι μορφωμένος άνθρωπος, σε συνέντευξη Τύπου, «Είχαμε δύο Κέντρα, το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και το ΕΚΕ (σ.σ.: με ένα Κ στο δελτίο Τύπου του υπουργείου) στην Αθήνα. Το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών κατά βάση ήταν η Σχολή με τις ανθρωπιστικές επιστήμες, [...] Και την ίδια στιγμή, δίπλα, μερικά χιλιόμετρα παρακάτω, υπήρχε το ΕΚΕ (sic), το οποίο έκανε την ίδια δουλειά». Ας μη μείνουμε στο Κ, αν και γεννάται η απορία ποιο από τα δύο λείπει, το Κέντρο ή το Κοινωνικών; Η ουσία είναι ότι ο κ. υπουργός μπερδεύει μήλα με πορτοκάλια. Αλλο ανθρωπιστικές κι άλλο κοινωνικές επιστήμες. Ενα λεξικό να άνοιγε, θα καταλάβαινε ότι δεν κάνουν την ίδια δουλειά. Πόσω μάλλον να μελετούσε και το αντικείμενό τους, όπως φωνάζουν οι επιστήμονες. Αλλά η... μεταρρύθμιση γαρ.
Οσο για το οικονομικό όφελος μιας τέτοιας συγχώνευσης, όσον αφορά το ΕΚΚΕ, με έναν πρόχειρο δημοσιογραφικό υπολογισμό είναι 1.600 ευρώ το μήνα! Γιατί, σύμφωνα με το νόμο, οι διευθυντές των ινστιτούτων και οι πρόεδροι των κέντρων είναι είτε καθηγητές ΑΕΙ είτε ερευνητές Α' βαθμίδας και αμείβονται με περίπου 800 ευρώ -μεικτά- επί πλέον. Και όλους τους διευθυντές ινστιτούτων του ΕΚΚΕ να καταργούσε ο υπουργός, δεν θα εξοικονομούσε περισσότερα, για τον απλό λόγο ότι δύο από τα τρία δεν έχουν καν διευθυντή σήμερα. Η μία θέση είναι κενή από πέρυσι και η άλλη εδώ και επτά χρόνια! Και δεν προκηρύσσονται. Τόσο ενδιαφέρον πια!
Νοίκια και άλλα λειτουργικά έξοδα δεν τα υπολογίζουμε, γιατί όσα κερδίζουμε από το ΕΚΚΕ φαίνεται ότι τα χάνουμε από τη μετεγκατάσταση των ινστιτούτων του ΕΙΕ (περισσότερα γι' αυτό στο επόμενο ρεπορτάζ, που θα έχει για θέμα το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών). Δεν κάναμε δα και καμία οικονομικο- τεχνική μελέτη. Αλλά μήπως έκανε και το υπουργείο; Οχι. Ούτε καν μελέτη σκοπιμότητας!
Αντίθετα, κινδυνεύουν προγράμματα που τρέχουν και προγράμματα που το ΕΚΚΕ ετοιμάζεται να διεκδικήσει. Ομως, το ζουμί, λένε οι υποψιασμένοι, είναι τα 15 εκατ. ευρώ για τους τομείς κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών του ΕΣΠΑ (Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς), που προέρχονται από την Ευρώπη. Μ' έναν σμπάρο, δύο τρυγόνια: και φίμωτρο για μια έγκυρη αλλά συχνά ενοχλητική φωνή, και εκτροπή ακόμη και των ελάχιστων αυτών κονδυλίων προς αρεστά στους κυβερνώντες σχήματα.
Μία από τις εκδόσεις του ΕΚΚΕ, «Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας» (ένας τόμος εργαλείο για επιστήμονες και φοιτητές, ακόμη και για μας τους δημοσιογρά- φους), ενώ θα έπρεπε να κυκλοφορεί κάθε χρόνο, κόλλησε στο 2006, λόγω έλλειψης προσωπικού.
Στο σχέδιο του υπουργείου προβλέπεται η συγχώνευση του Ινστιτούτου Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας με το Ινστιτούτο Πολιτικής Κοινωνιολογίας. Είδαν μια λέξη κοινή οι φωστήρες και είπαν «το ίδιο πράγμα είναι!». Αγνοια, προχειρότητα ή κάτι ακόμη χειρότερο; Η πολιτική κοινωνιολογία, από ουδέτερο εργαλείο, μπορεί με τους κατάλ- ληλους χειρισμούς να μετατραπεί σε εκλογικό... χασαπομάχαιρο. Και η αστική κοινωνιολογία μπορεί στο μέλλον να ασχολείται με φλέγοντα θέματα, όπως η περιβαλλοντική αξία της εμπριμέ ταπετσαρίας.
Τι είναι και τι κάνει το ΕΚΚΕ
Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών ιδρύθηκε το 1959 με την υποστήριξη της UNESCO.
Αρχικά ονομάστηκε Κέντρο Κοινωνικών Επιστημών Αθηνών και πρώτος διευθυντής του υπήρξε ο Ιωάννης Περιστιάνης, καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στην Οξφόρδη. Ηταν η εποχή που η Ελλάδα, με 47% αγροτικό πληθυσμό και ταχύτατες κοινωνικές μεταβολές, προκαλούσε το ενδιαφέρον σπουδαίων επιστημόνων, κυρίως από ΗΠΑ και Γαλλία, που συνεργάστηκαν με το Κέντρο. Μελετώνται παραδοσιακές δομές σε απομονωμένες «κλειστές» κοινότητες, αλλά και η εσωτερική μετανάστευση προς τις πόλεις. Η δικτατορία δεν κλείνει το Κέντρο, αλλά πολλοί ερευνητές του διώκονται για πολιτικούς λόγους. Με την είσοδο της Ελλάδας στην Ε.Ε. αποκαλύπτεται ότι από τη χώρα λείπουν βασική γνώση και πρωτογενή δεδομένα σχετικά με τον πληθυσμό. Το κενό κλείνει με την ανάθεση μεγάλων ερευνητικών προγραμμάτων από δημόσιους φορείς. Τη δεκαετία του '80 το ΕΚΚΕ περνάει τη «χρυσή» εποχή του, με μεγάλες εμπειρικές έρευνες, πρωτοφανείς για τη χώρα. Αναπτύσσονται οι κλάδοι της αστικής και αγροτικής κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας και της γεωγραφίας.
Το 1995 ιδρύονται τα τρία (από τα έξι αρχικώς προβλεπόμενα) ινστιτούτα και γίνεται ο καταμερισμός των θεματικών τους πεδίων. Εχει αρχίσει, όμως, και η μείωση αναθέσεων ερευνητικών προγραμμάτων. Αν και αμιγώς δημόσιου χαρακτήρα, το Κέντρο έχει το «ελάττωμα» να ασχολείται με την κοινωνιολογία, που πάντα αντιμετωπιζόταν με καχυποψία από το ελληνικό κράτος. Αντί, λοιπόν, να ενθαρρύνει την κοινωνική έρευνα και να αξιοποιήσει τα πορίσματά της, της αφαιρεί πόρους - με αποτέλεσμα να χάνεται η συνέχεια που είναι απαραίτητη για την εθνική αυτογνωσία. Σήμερα, το ΕΚΚΕ μελετά (μεταξύ άλλων) τη φτώχεια, την ανεργία, το ρατσισμό, τη μετανάστευση - όλα θέματα καυτά, για τα οποία υπάρχει μεγάλη αντιπαράθεση απόψεων, αλλά ελάχιστα επιστημονικώς τεκμηριωμένα δεδομένα. Ξέρετε πόσοι Αλβανοί μετανάστες βρίσκονται στην Αττική και σε ποιους δήμους διαμένουν; Στο «Πανόραμα», μια ηλεκτρονική υπηρεσία του ΕΚΚΕ, το βλέπουμε όχι μόνο με αριθμούς, αλλά και σε χάρτη, με χρώματα που αναπαριστούν την πυκνότητα του συνόλου που ζητήσαμε.
Η φτώχεια στην Ελλάδα (φανταστείτε ότι οι αριθμοί αφορούν το 2007!)
Οι ανισότητες μέσα στη χώρα, με νομούς να χτυπάνε κόκκινο στη φτώχεια και άλλους να τα κουτσοβγάζουν πέρα, είναι το χαρακτηριστικό του χάρτη που παρουσιάζουμε.
Τα στοιχεία για τον πρωτότυπο αυτόν χάρτη προέρχονται από δημοσίευση (2007 - Δ. Μπαλούρδος, Γ. Υφαντόπουλος) στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών. Η πρωτογενής έρευνα έγινε σε δείγμα χιλιάδων νοικοκυριών με τη συνεργασία της Στατιστικής Υπηρεσίας, αν και σε μερικούς νομούς το δείγμα είναι χαμηλό και γι' αυτό οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι πρέπει επειγόντως να γίνει μια νέα μεγάλη έρευνα. Τα στοιχεία αυτά αφορούν εισοδηματική φτώχεια, που ορίζεται ως το 60% της διαμέσου του διαθέσιμου εισοδήματος. Με απλά νούμερα, το 2007 αντιστοιχούσαν για ένα άτομο 6.120 ευρώ ετησίως και για ένα ζευγάρι με δύο παιδιά 12.852 ευρώ.
Ομως, υπάρχουν και άλλες δέκα διαστάσεις που μελετάει το ΕΚΚΕ, όπως για παράδειγμα η κατοικία. Μπορεί κάποιος εισοδηματικά να είναι πάνω από το όριο, αλλά να μην του περισσεύουν χρήματα για να φτιάξει το ερείπιο στο οποίο ζει. Αλλο χαρακτηριστικό, οι ατέρμονοι -φαύλοι- κύκλοι. Το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο παράγει φτώχεια και η φτώχεια αναπαράγει την κακή εκπαίδευση. Το ίδιο συμβαίνει και με την υγεία. Ακόμη, ένας κρυφός πυλώνας της φτώχειας είναι η μη πρόσβαση στις υπηρεσίες κοινής ωφελείας (ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ κ.λπ.) και στις συγκοινωνίες, που, ενώ παλαιότερα αφορούσε αγροτικές και περιθωριοποιημένες περιοχές, πρόσφατα εμφανίστηκε σε υποβαθμισμένες αστικές περιοχές, στις οποίες κατοικούν μετανάστες, ηλικιωμένοι, Τσιγγάνοι, άστεγοι... Δυστυχώς, αυτή και άλλες από τις διαστάσεις δεν έχουν ερευνηθεί αρκετά λόγω έλλειψης ανθρώπων και κονδυλίων.
Τα επιχειρήματα των δύο πλευρών
Ο υπουργός υποστηρίζει:
Υπάρχει σχέδιο.
Αναδιαρθρώνεται ο ερευνητικός ιστός.
Εγινε διαβούλευση.
Υπήρξε πρόταση του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ).
Να γίνουν τα κέντρα μονοθεματικά.
Κάνουμε οικονομία μειώνοντας τα μέλη Δ.Σ.
Καταργούνται θέσεις διευθυντών.
Αντιδρούν μόνον όσοι χάνουν «δοβλέτια».
Θα υπάρξει οικονομία.
Ευνοούνται συνεργασίες σε συναφή αντικείμενα.
Οι ερευνητές απαντούν:
Δεν υπάρχει οικονομοτεχνική μελέτη, ούτε μελέτη σκοπιμότητας.
Διαλύεται. Να συζητήσουμε τι πρέπει να γίνει.
Δεν έγινε.
Η πρόταση έλεγε άλλα πράγματα, αντίθετα απ' ό,τι κάνετε.
Δεν είναι επιστημονικά σωστό. Σπουδαία κέντρα του εξωτερικού είναι πολυθεματικά, επειδή έτσι είναι ευκολότερη η αλληλεπίδραση μεταξύ συναφών θεματικών. Τα εκτός Αθηνών παραμένουν πολυθεματικά.
Τα μέλη Δ.Σ. δεν αμείβονται, έτσι κι αλλιώς.
Συνολικό όφελος λιγότερα από 10.000 ευρώ το μήνα και για τα τρία κέντρα μαζί.
Αντιδρούν όλοι.
Το κόστος μεταφοράς μόνο των εργαστηρίων θα είναι δεκάδες εκατομμύρια ευρώ. Κινδυνεύουν να χαθούν χρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα. Η επανεγκατάσταση των ερευνητικών ινστιτούτων σημαίνει απώλεια πόρων για μεγάλο ενδιάμεσο στάδιο, καθώς δεν θα εκπονούνται προγράμματα με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, και μεγάλα έξοδα για τις νέες κτηριακές εγκαταστάσεις, οι οποίες δεν υπάρχουν σήμερα.
Να γίνει ψηφιακή η δικτύωση.
Γιάννης Υφαντόπουλος
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΕΚΚΕ
Ποια ήταν η χρυσή εποχή του ΕΚΚΕ;
«Η δεκαετία του '80, που αρχίζουν οι μεγάλες κοινωνικές έρευνες πεδίου - όπως η μεγάλη έρευνα του Σάκη Καράγιωργα για τη φτώχεια· της Κούλας Κασσιμάτη, για την απασχόληση και την ανεργία. Βάζουμε στο μικροσκόπιο το ελληνικό νοικοκυριό και τα οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του. Τα δείγματα ήταν χιλιάδες νοικοκυριά».
Τότε δουλεύατε ως ερευνητής. Μετά φύγατε και επιστρέψατε το 2004 ως πρόεδρος του Κέντρου. Πώς σας κέρδισε η έρευνα;
«Ημουν σύμβουλος στο υπουργείο Υγείας, στον Γεννηματά, και ήμουν από τους λίγους που παραιτήθηκαν. Ομως, ο Σάκης Καράγιωργας μου έλεγε: "Είτε θα έρθεις εδώ και θα κάνουμε κοινωνικές έρευνες ή θα γίνεις γλείφτης και θα γλείφεις τον πισινό κάθε πολιτικού". Ετσι, άφησα το υπουργείο και έγινα ένας φτωχός και άσημος ερευνητής. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε προτείνει μερικές φορές στον Καράγιωργα να δεχτεί θέση υπουργού, αλλά εκείνος προτιμούσε το ΕΚΚΕ. Είχαμε το ίδιο γραφείο και εγώ έβγαινα διακριτικά έξω κάθε φορά που του τηλεφωνούσε, όμως μια φορά τον άκουσα να λέει, "Ασ' τα, ρε Αντρέα, αυτά, πες μου για κανένα γκομενάκι"».
Πείτε μας κάποιο περιστατικό από την εποχή.
«Είχα πάει στη Βοιωτία σε κάτι στάνες και βλέπω έναν τσοπάνη να σφυρίζει. Του λέω, "Γεια, ήρθα να μιλήσουμε για το κτηνοτροφικό εισόδημα και πόσα γίδια έχετε..." και λύνει τα σκυλιά και με κυνηγάνε! Μόλις πρόλαβα να μπω στο αυτοκίνητο. Μια άλλη φορά, στα Ανώγεια της Κρήτης, οι βοσκοί είχαν βάλει μεζέ, έπιναν κι είχαν φτιαχτεί. Σε κάθε ερώτηση που έκανα, δεν απαντούσαν· μόνο γέλαγαν. "Πόσα κουνέλια έχεις;" ρώταγα εγώ. "Μου τα τρώνε ετούτοι τα κουνέλια! Χα-χα-χα!" οι βοσκοί. Υστερα από ώρα σηκώνεται ένας, παίρνει έναν κουβά απ' το πηγάδι, τον ρίχνει στο σβέρκο του και λέει σοβαρά: "Λοιπόν, τι λέγαμε;" Στα φτωχά νοικοκυριά μάς έβγαζαν καφεδάκι και γλυκό του κουταλιού, ενώ στα πλούσια -από τότε υπήρχε φοροδιαφυγή- μας έκλειναν την πόρτα κατάμουτρα επειδή τολμούσαμε να κάνουμε ερωτήσεις για τις πηγές εισοδήματος. Ο στόχος των ερευνών ήταν όσο γίνεται περισσότερο να αποσαφηνίσουν το παγόβουνο της φοροδιαφυγής».
Διαχρονικά οι κυβερνήσεις δεν σέβονταν τα αποτελέσματα των ερευνών σας.
«Αυτό είναι αλήθεια. Ο πρώτος λόγος ήταν ότι η κυβέρνηση δεν ήθελε την αποκάλυψη των κοινωνικών προβλημάτων. Δεν ήθελε να δει ότι υπήρχε τόσο μεγάλη φτώχεια - 20%, ένας στους τέσσερεις είναι κάτω από το όριο. Την πονούσε αυτό το θέμα οποιαδήποτε κυβέρνηση. Το δεύτερο είναι ότι εμείς παρουσιάσαμε την αναποτελεσματικότητα του κράτους πρόνοιας. Μπορεί να κάνεις κοινωνικές δαπάνες, αλλά αυτές δεν φτάνουν σ' εκείνον που τις έχει πραγματικά ανάγκη. Για παράδειγμα, στα πρώτα χρόνια του ΠΑΣΟΚ, του "Τσοβόλα, δώσ' τα όλα", έχουμε μεγάλη αύξηση των κοινωνικών δαπανών, αλλά και τη μεγαλύτερη αναποτελεσματικότητα του κράτους πρόνοιας, χωρίς να φτάνουν αυτές οι δαπάνες για να μας βγάλουν από τη φτώχεια.
»Υπάρχουν μεγάλες ανισότητες στην πρόσβαση στην υγεία, μεγάλες ανισότητες στην πρόσβαση στην εκπαίδευση. Και το περίφημο κοινωνικό κράτος δεν είναι να κάνεις δαπάνες για το πανεπιστήμιο ή το νοσοκομείο, αλλά να διασφαλίσεις ότι το άτομο θα κάνει χρήση του συστήματος υγείας, θα κάνει χρήση του σωστού εκπαιδευτικού συστήματος. Χρειάζεται ποιότητα υπηρεσιών - όχι τον αγροτικό γιατρό που δεν ήξερε τίποτα και έδινε ένα σωρό φάρμακα ή το δάσκαλο με το εξατάξιο σχολείο. Εμείς τα ιχνηλατήσαμε αυτά και δεν ήταν αρεστή στους πολιτικούς η στυγνή αλήθεια της κοινωνικής έρευνας».
Και γι' αυτό θέλουν να σας κλείσουν.
«Νομίζω ότι υπάρχει κι ένα άλλο στοιχείο: δυστυχώς, τα κόμματα, σε αντίθεση με το εξωτερικό, δεν είχαν think tanks. Δεν αναπτύχθηκαν γύρω από τα κόμματα ομάδες επιστημόνων οι οποίες θα δώσουν την επιστημονική τεκμηρίωση στο πρόγραμμα της πολιτικής. Δεν υπάρχουν δεξαμενές γνώσεις, από τις οποίες θα αναδυθούν οι ιδέες που θα διαμορφώσουν την κοινωνική πολιτική. Τώρα, με την κρίση, πρέπει να δώσουμε κίνητρα για κατανάλωση και εργασία, αντί να φορτώνουμε τα νοικοκυριά με φόρους».
Δεν ζητάνε στοιχεία για κοινωνικά θέματα;
«Από αυτήν την κυβέρνηση μας ζήτησαν, αν θέλουμε, να συμμετάσχουμε ως φορέας στο γραφείο κοινωνικής συνοχής και μετά δεν μας απάντησαν ποτέ. Κι εμείς έχουμε όλα τα στοιχεία που χρειάζεται αυτό το γραφείο! Οταν θέλετε να κάνετε τις πολιτικές σας, πριν δώσετε τα χρήματα, ξέρουμε τι πρέπει να κάνετε, ποιοι έχουν ανάγκη, ποιοι είναι οι προβληματικοί νομοί και πώς να έχετε αποτέλεσμα. Μου πρότειναν να αναλάβω ακόμη και τη θέση αντιπροέδρου και τους είπα, "Μεγάλη μου τιμή, και έχω όλα τα στοιχεία, στην πρώτη σύσκεψη να τα βάλω στο τραπέζι να τα δείτε". Ποτέ δεν με κάλεσαν.
»Τα σημαντικότατα προβλήματα που δημιουργούνται τώρα με τη μετανάστευση στις γειτονιές της Αθήνας εμείς τα είχαμε δει πολύ νωρίτερα. Αν περάσει το 10%, η μετανάστευση δημιουργεί εγκληματικότητα. Θα πρέπει να έχεις αναπτύξει μεθόδους και τεχνικές, να εντάξεις αυτά τα άτομα μέσα στην κοινωνία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία, π.χ., στην Αμερική είχε πάρει έναν ρόλο. Μας μάζευε, και μ' έναν καφέ κι έναν σταυρό περνούσαμε. Αλλά εμείς εδώ πέρα τους αποστερήσαμε να κάνουν ένα τζαμί! Και τους δώσαμε βορά στον υπόκοσμο. Αν δεν δώσεις σ' αυτούς τους ανθρώπους την παιδεία και τη θρησκεία, θα είναι στο πεζοδρόμιο και θα τους έχεις βγάλει εσύ στην εγκληματικότητα. Κι αν θυμηθούμε τον Γιάννη Αγιάννη (σ.σ.: από τους "Αθλίους" του Ουγκό), λέει, "πρώτα το σύστημα μας εξωθεί στην κλοπή και μετά μας καταδικάζει"!»
Τι θα έπρεπε να κάνουν οι πολιτικοί;
«Πρέπει να καταλάβουν τη χρησιμότητα της κοινωνικής έρευνας. Μέσα στην οικονομική κρίση, η κοινωνική έρευνα είναι περισσότερο χρήσιμη παρά ποτέ. Πρέπει να δούμε ποια είναι τα χαρακτηριστικά της κρίσης. Χρειάζεται θάρρος από τις κυβερνήσεις, την τωρινή και τις μελλοντικές, να χρηματοδοτήσουν την κοινωνική έρευνα. Να πιάσουν τον πρόεδρο του ΕΚΚΕ και τους ερευνητές από το γιακά και να τους πουν, "Θέλω κάθε έξι μήνες να μας ενημερώνεις". Το κοινοβούλιο να λέει στους ερευνητές, "Απαιτούμε πρώτοι εμείς να ενημερωθούμε για τα ευρήματα της έρευνας!". Κι αν εγώ στο εξάμηνο δεν πάω, να με καθίσουν στο σκαμνί.Τι ωραία θα ήταν να μας καλεί το κοινοβούλιο και εμείς να καταθέτουμε τον οβολό της γνώσης...»
Ποια είναι τα σχέδια, αν δεν κλείσει το Κέντρο;
«Ετοιμάζω το θερινό σχολείο, ολόκληρο μεταπτυχιακό για τη μεθοδολογία της κοινωνικής έρευνας και των κοινωνικών επιστημών. Δυστυχώς, τα παιδιά που είναι στα πανεπιστήμια δεν έχουν γνώση πώς γίνεται το ερωτηματολόγιο, πώς θα μπεις στο νοικοκυριό και πώς θα ζητήσεις πληροφορίες, τι χρώματα θα χρησιμοποιήσεις (τι εργαλεία, δηλαδή) για να φτιάξεις το πορτρέτο της ελληνικής κοινωνίας».
Ποιος είναι
Πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών και καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών στα Οικονομικά της Υγείας και της Κοινωνικής Πολιτικής.
Απόφοιτος του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθήνας (ΑΣΟΕΕ) και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου York της Αγγλίας.
Συμμετείχε ως σύμβουλος σε διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organization), η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank), η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (European Commission), το Διεθνές Γραφείο Εργασίας (Ι.L.Ο.) και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ε.C.D). Εργάστηκε στην Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (Eurostat) και δίδαξε σε ξένα πανεπιστήμια. Στην Ελλάδα διετέλεσε μέλος της συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος του νοσοκομείου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, αντιπρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Κοινωνικής Φροντίδας και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ), του Ευγενιδείου Νοσοκομείου και του Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ). Εχει γράψει 23 βιβλία.
Ερευνες (μεταξύ πολλών) που μας αφορούν
Αειφόρος απασχόληση
Σε ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα για την ανατολική Αττική, σε συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο, παντρεύτηκαν οι ελλείψεις τοπικών επιχειρήσεων σε περιβαλλοντικές πρακτικές με τις ανάγκες που έχουν μειονεκτούσες ομάδες πληθυσμού, όπως άνεργοι και αποφυλακισμένοι, ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας σε πράσινα επαγγέλματα. Σε άλλο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα (Life), σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο, η παρέμβαση αφορούσε την περιοχή του Ευρώτα της Λακωνίας. Δόθηκε έμφαση στη διαχείριση του νερού χωρίς σπατάλη και ρύπανση. Μεταξύ άλλων, έγινε εκπαίδευση οικοξεναγών, δασοπυροσβεστών και υδρονόμων. Ενισχύθηκαν αγρότες να μετατρέψουν τις καλλιέργειές τους σε βιολογικές και τα κτήματά τους σε «ανοιχτά» (open farms), όπου μπορεί κάποιος να ξεναγηθεί στο κτήμα και να ψωνίσει προϊόντα.
Μετανάστευση
Ενα ερευνητικό έργο αριστείας με πολλά επί μέρους τμήματα. Ενα τμήμα αφορά τη δημόσια διοίκηση και τις πολιτικές για τη μετανάστευση. Αποκαλύφθηκε ότι δεν υπάρχει σύστημα υποδοχής και οι ΜΚΟ υποκαθιστούν το σύστημα. Ταυτόχρονα, λειτουργούν παράπλευρα και παράνομα δίκτυα «τακτοποίησης» μεταναστών με άδειες παραμονής και εργασίας και ένα πλήθος από δίκτυα εκμετάλλευσής τους. Υπάρχει έλλειψη στην εφαρμογή προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η έρευνα κατέγραψε και μερικά θετικά ευρήματα, όπως η προστασία από το ΕΣΥ και μεγαλύτερη ικανότητα ένταξής τους στο κοινωνικό σύνολο από ό,τι σε άλλες χώρες της Ε.Ε.
Μια άλλη έρευνα απέδειξε ότι (παρά τις κραυγές των ρατσιστών) δεν υπάρχει διαφορά στην εγκληματικότητα ανάμεσα στους μετανάστες και στους Ελληνες. Απλώς, οι πρώτοι κάνουν εγκλήματα του δρόμου, τα οποία είναι περισσότερο ορατά. Σε πιο βαριές μορφές εγκληματικότητας οι συμμορίες είναι μεικτές, με αλλοδαπούς και ημεδαπούς. Οι δομές της παρανομίας προϋπάρχουν και οι μετανάστες εντάσσονται σ' αυτές. Χαρακτηριστικό είναι ότι μόλις προσαρμοστούν και αποκτήσουν αυτοκίνητο, έχουν τις ίδιες παραβάσεις του ΚΟΚ με τον υπόλοιπο πληθυσμό, άρα αλλού πρέπει να αναζητηθούν οι ευθύνες και όχι στην καταγωγή.
Ψυχικά ασθενείς
Από το 2003, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ψυχαργώς», δημιουργήθηκε μηχανισμός στήριξης και παρακολούθησης της επανένταξης των ψυχικά ασθενών. Το ΕΚΚΕ θεωρεί ότι αποκατάσταση σημαίνει παλινόρθωση μιας αποδεκτής ποιότητας ζωής μέσω και του δικαιώματος στην εργασία. Καταγράφει τις ανάγκες για υπηρεσίες, προτείνει εναλλακτικές δυνατότητες και ενημερώνει τις τοπικές κοινωνίες. Ακόμη συνέβαλε στη δημιουργία του καινοτόμου θεσμού κοινωνικών συνεταιρισμών, ο οποίος αφορά τα άτομα με ψυχικά προβλήματα και αποτελεί παράδειγμα καλής πρακτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο! Εως σήμερα έχουν δημιουργηθεί 15 τέτοιοι συνεταιρισμοί.
Ειδήσεις & Άρθρα επικαιρότητας για την εκπαίδευση 
Αποστολή σελίδας 
Εκτυπώσιμη μορφή σελίδας
Προσθήκη σελίδας στα Αγαπημένα
Επιστροφή