Έκθεση: Πίσω από κάθε πλατεία και μια ιστορία

Τι γίνεται όταν ομάδες μεταπτυχιακών φοιτητών και ερευνητών από πέντε χώρες της Ευρώπης μας ταξιδεύουν στην πολιτιστική κληρονομιά των πλατειών μέσα από τη δύναμη της αρχιτεκτονικής; Η έκθεση με τίτλο «Πλατείες της Ευρώπης, Πλατείες για την Ευρώπη» βοηθά να επανεκτιμήσουμε την ανοικοδόμηση των πλατειών μέσα στην καθημέρινότητά μας.

Της Μαρίας Γαλίτση
mgalitsi@kathimerini.gr

Η πλατεία μοιάζει, μέσα από τον καθρέφτη της Ιστορίας, με μορφή υπομονετικής μητέρας, που μεγαλώνει γενιές ανθρώπων. Μας βλέπει να ωριμάζουμε από τα παιχνίδια μιας αθώας ηλικίας με φίλους αληθινούς, τα πρώτα ραντεβού που δίναμε όταν νομίζαμε ότι μεγαλώσαμε, τους απογευματινούς περιπάτους με τα παιδιά, λίγα χρονιά μετά, ως γονείς, μέχρι τις αναπολήσεις μιας ολόκληρης ζωής και τη νοσταλγία αποτυπωμένη στα ρυτιδιασμένα πρόσωπα της τρίτης ηλικίας. Κάποτε, πάλι, η πλατεία γίνεται αυτόπτης μάρτυρας μαζικών συγκεντρώσεων, όταν η ζωή κυλά πάνω στις «ράγες» των σκληρών υποχρεώσεων. Είναι πάντα εκεί, σιωπηλός μάρτυρας σε κάθε έκβαση της ζωής μας. Ακόμα και όταν την πληγώνουμε, όταν τη ντύνουμε κι αυτή στα γκρίζα χρώματα της πόλης ή όταν τη λησμονούμε και περνάμε πια βιαστικοί από μπροστά της, δίχως καν να προλαβαίνουμε να κοντοσταθούμε, αφού τρέχουμε πανικόβλητοι μήπως χάσουμε το λεωφορείο της καθημερινότητας.

Πλατείες της Ευρώπης, Πλατείες για την Ευρώπη

Απόσταγμα ενός τριετούς ερευνητικού προγράμματος από το 2004 έως το 2007, αποτελεί η διοργάνωση της έκθεσης: «Πλατείες της Ευρώπης, Πλατείες για την Ευρώπη», στο Πολυλειτουργικό Κέντρο του Δήμου Κομοτηνής, από τον Σύλλογο Φίλων του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης και το Κέντρο Ευρωπαϊκής Πληροφόρησης σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ροδόπης και το Σύνδεσμο Φιλολόγων Ροδόπης.

Ομάδες ερευνητών, αρχιτεκτόνων, πολεοδόμων, αρχιτεκτόνων τοπίου, κοινωνιολόγων και ιστορικών από όλη την Ευρώπη μελέτησαν για τρία χρόνια το θέμα «πλατεία» και τα αποτελέσματα της έρευνάς τους συνέβαλαν στη σύνθεση της Χάρτας Ευρωπαϊκών Πλατειών.

Πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν εξήντα πλατείες από όλη την Ευρώπη μέσα από ένα πλούσιο οπτικό υλικό με πόστερς, αριθμημένα από το Βορρά προς το Νότο. Πλατείες από την Αθήνα (Πλατεία Συντάγματος), την Θεσσαλονίκη (Πλατεία Αριστοτέλους), το Ναύπλιο (Πλατεία Συντάγματος), τη Ρόδο (Παναγία του Μπούργκου), την Κέρκυρα (Πλατεία Δημαρχείου), τη Δράμα (Πλατεία Αγίας Βαρβάρας), αλλά και από την Πορταριά και τη Μακρινίτσα (Πλατείες Πλατάνου), συνθέτουν το ελληνικό κομμάτι της έκθεσης. Από ευρωπαϊκές χώρες -μεταξύ άλλων - παρουσιάζονται πλατείες από την Αγ. Πετρούπολη, τη Βαρκελώνη, τη Βαρσοβία, το Βελιγράδι, το Βερολίνο, τη Βερόνα, τη Βουδαπέστη, το Ελσίνκι, την Κρακοβία, τη Λισσαβώνα, τη Λυών, τη Μαδρίτη, το Μονπελιέ, την Οδησσό, την Παλμανόβα, το Παρίσι, την Πράγα, το Ρότερνταμ, τη Ρώμη, τη Σιένα, την Τεργέστη, το Τορίνο και τη Φλωρεντία.

Πίσω από κάθε πλατεία κρύβεται και μια ξεχωριστή ιστορία. Ωστόσο, όλες οι πλατείες, σε κάθε γωνιά του κόσμου, έχουν ένα κοινό σημείο αναφοράς, πράγμα το οποίο μαρτυρά η κοινή ρίζα του ονόματός. Place στα αγγλικά, piazza για τους Ιταλούς, plaza στην ισπανική γλώσσα, platz για να καταλαβαίνουν οι Γερμανόφωνοι, λίγο πιο κάτω, στην Πορτογαλία, praca και plads, σημείο αναφοράς για τους Δανούς. Ακόμα και σήμερα, δεν είναι λίγες οι φορές που η πλατεία λειτουργεί με τους όρους της προγονικής μας Αγοράς, ως ένας χώρος συνάντησης και ανταλλαγής απόψεων των πολιτών.

Είναι η δεύτερη φορά που η έκθεση ανοίγει τις πόρτες στις στο κοινό. Το πρώτο βήμα έγινε από την Θεσσαλονίκη, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, το Νοέμβριο του 2007. Μετά τη φιλοξενία της από την πόλη της Κομοτηνής, η έκθεση θα κατεβεί και στην πρωτεύουσα, στο Μουσείο Μπενάκη. Στη συνέχεια, το ταξίδι θα συνεχιστεί και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, ενδυναμώνοντας τις κοινωνικές και διαπολιτισμικές σχέσεις, την επικοινωνία με κάθε τρόπο, μέσα από το κάτοπτρο της αρχιτεκτονικής δημιουργίας.

Ο λόγος που η έκθεση αυτή βρίσκει ανταπόκριση όχι μόνο σε ειδικούς, όπως αρχιτέκτονες, πολεοδόμους, φορείς, αλλά στον καθένα είναι ότι με αφετηρία την αρχιτεκτονική διάσταση των πλατειών, παρουσιάζονται προβληματισμοί και προτάσεις και για την χρηστικότητα τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μάλιστα, επιδεικνύουν εκπαιδευτικοί και μαθητές, όπως μας τόνισε η κα Πέρσα Μαμούκαρη, πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης Κομοτηνής.

Η πλατεία ως χώρος συνάθροισης με εμπορικό και πολιτικό χαρακτήρα στην Αρχαία Αγορά, παρέδωσε τα ηνία της στο Φόρουμ, κατά τη διάρκεια των ρωμαϊκών χρόνων και αργότερα συμβάδισε βάσει των κανόνων της Αναγέννησης και του μπαρόκ για να καταλήξει στο μοντέρνο πνεύμα του σήμερα. Μέχρι τις μέρες μας μαρτυρά την κουλτούρα και τον πολιτισμό, τον τρόπο ζωής κάθε λαού, κάθε πόλης. Κοινό σημείο αναφοράς όλων, όμως, αποτελεί ο διαχρονικός χαρακτήρας της ανάγκης για επικοινωνία, κοινωνικοποίηση, συγκέντρωση.

«Ενεργοί Πολίτες»

«Μια τέτοια έκθεση θα έγραφε καλύτερα στις ψυχές των ανθρώπων αν την συνδυάζαμε με κάτι πιο τοπικιστικό. Για το λόγο αυτό, ο Σύλλογος μας κατέθεσε μια πρόταση στον δήμαρχο της πόλης. Αφού πραγματοποιήσαμε μια καταγραφή όλων των πλατειών της Κομοτηνής, κάναμε μια πρόταση υιοθεσίας των 26 πλατειών από Συλλόγους, με σκοπό τη συντήρηση και τον εξωραϊσμό τους», δήλωσε η κα Μαμούκαρη και συνέχισε: «Θέλουμε να γεννήσουμε στις καρδιές των ανθρώπων ένα ενδιαφέρον, να γίνουμε όλοι ενεργοί πολίτες».

Η έκθεση ξεκίνησε στις 22 Σεπτεμβρίου και ρίχνει αυλαία στις 26. Το υλικό της συνέλλεξε το τμήμα Αρχιτεκτόνων και το Μεταπτυχιακό Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, καθώς επίσης και πανεπιστημιακές ομάδες από άλλα τέσσερα κράτη, και συγκεκριμένα από τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία και την Πολωνία, μέσα από την έρευνα με τίτλο «Η πλατεία, ευρωπαϊκή πολιτισμική κληρονομιά - Culture 2000».

Μάλιστα, στα εγκαίνια της έκθεσης χαιρετισμό απηύθυνε και ο υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ευριπίδης Στυλιανίδης, μαρτυρώντας ίσως το ρόλο της πλατείας ως μια μικρογραφία της καθημερινότητας. Άλλοτε, βουτηγμένη στις αναμνήσεις, λειτουργεί ως αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας, άλλες φορές, περιτυλιγμένη από ανοιξιάτικο αεράκι συνοδευόμενο από έναν έναστρο ουρανό, τη βιώνουμε ως στέκι, και είναι και εκείνες οι φορές που ακούσιά της υποτάσσεται στο μπετόν, την έλλειψη έμπνευσης ακόμα και στην αδιαφορία, ξεχνώντας, ωστόσο, ότι κάθε παραμόρφωσή της καθρεφτίζει εμάς τους ίδιους.

www.kathimerini.gr