Tον κ. Στάθη Γουργουρή δεν τον γνωρίζω προσωπικά ούτε γνωρίζω αν το «καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας στις ΗΠΑ» παραπέμπει σε καθηγητή Πανεπιστημίου. Μου προκάλεσε λοιπόν πολλές απορίες το απόσπασμα στο άρθρο του που περιέχει τις δύο φράσεις του τίτλου. Θα το αντιγράψω ολόκληρο: «Επισημαίνει (ο Κουμανούδης) την εφεύρεση μιας λέξης για να σηματοδοτηθεί μια νέα έννοια που αναδύεται στα μέσα του 19ου αιώνα, ως πρωταρχική ουσία, μέσα από την προσπάθεια ενός νεοσύστατου έθνους να συντηρήσει και να διασφαλίσει τον εαυτό του ανά τους αιώνες. Αυτό το κάνει κάθε έθνος, ανεξαιρέτως- το κάνουν τώρα το Κόσοβο και η Σερβία. Κάθε εθνική ουσιοκρατία σκοτώνει την Ιστορία και, στον βαθμό που αγκιστρώνονται στην ουσία τους, τα έθνη αυτοκτονούν ως κοινωνίες, δηλαδή καταστρέφουν τη δυνατότητα να μάθουν πέντε πράγματα από τα λάθη της Ιστορίας τους».
Το κείμενο, όλο εννοώ, του κ. Στάθη Γουργουρή το διάβασα πάνω από δέκα φορές. Με το απόσπασμα που μετέφερα εδώ, τις πρώτες φορές εξοργίστηκα, κατόπιν άρχισα να αναρωτιέμαι μήπως φταίει που κάτι δεν καταλαβαίνω, μήπως οι σχετικές γνώσεις μου είναι ανεπαρκείς· οπότε, τι μου φταίει το κείμενο του κ. Στάθη Γουργουρή. Οι απορίες όμως μου έμειναν, οι απορίες που θα διατυπώσω στη συνέχεια.
Λέει, λοιπόν, ο Κουμανούδης ότι εφευρέθηκε μια λέξη για να σηματοδοτηθεί μια έννοια που αναδύεται στα μέσα του 19ου αιώνα... όπως κάνει τώρα το Κόσοβο και η Σερβία· αυτό το τελευταίο το λέει ο Κουμανούδης; Γιατί εν τω μεταξύ το υποκείμενο δεν έχει αλλάξει, όπως μου έμαθαν στην πρώτη τάξη του Γυμνασίου ότι πρέπει να γίνεται. Στη συνέχεια, άλλες απορίες: αυτή η νέα έννοια που εφευρέθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, ως πρωταρχική ουσία, ποια είναι; Η «πρωταρχική ουσία» ποια είναι; Από τα συμφραζόμενα καταλαβαίνω ότι η «ουσία» αυτή κάνει κακό, αφού «κάθε εθνική ουσιοκρατία», η επικράτηση, όπως καταλαβαίνω, της ουσίας σε εθνικό επίπεδο «καταστρέφει την Ιστορία». Η ερώτηση που αυθόρμητα μου έρχεται είναι: ποιο άλλο κακό κάνει; Από τι πρέπει να προφυλαχθούμε και πώς; Μήπως προκαλεί καρκίνο, έστω εθνικό; Αντίδοτο υπάρχει;
Σκέφτομαι όμως ότι, αν δεν ξέρω ποια είναι αυτή η ουσία, πώς μπορώ να προφυλάξω την Ιστορία, μια και τυχαίνει να είμαι ιστορικός, ο κατά τεκμήριο προστάτης της, δηλαδή; Έχει όμως και τραγικότερες συνέπειες αυτό το πράγμα που το ονομάσαμε «ουσία». Ας προσέξουμε: «Στον βαθμό που αγκιστρώνονται στην ουσία τους, τα έθνη αυτοκτονούν ως κοινωνίες». Το είπα εγώ, είναι πολύ μεγάλο κακό αυτή η «ουσία», μολονότι, όπως είπα, δεν γνωρίζουμε ποια είναι. Γι΄ αυτό, βέβαια, ζητώ προκαταβολικά συγγνώμην, αν εξαιτίας αυτής της άγνοιας παρερμηνεύω και μιλώ για άλλο πράγμα. Γιατί εγώ ήξερα έως τώρα ότι η ουσία των πραγμάτων είναι κάτι σαν την καρδιά των οργανισμών με ζωή, που χωρίς αυτήν την ουσία, δηλαδή την καρδιά, δεν έχουν ζωή, δεν υπάρχουν. Τώρα μαθαίνω ότι η ίδια η ουσία του έθνους- να ένα «πράγμα»- και μάλιστα η αγκίστρωσή του σ΄ αυτήν, καταστρέφει την Ιστορία ολόκληρη. Πού άραγε κάνω λάθος; Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Τι θα πει «τα έθνη αυτοκτονούν ως κοινωνίες»;

Έχω, στο ίδιο αυτό σημείο και άλλες απορίες. Πώς γίνεται να καταστρέφεται η Ιστορία; Γιατί ως ιστορικός δεν γνωρίζω κάποια Ιστορία κάποιου έθνους να έχει καταστραφεί- είναι φανερό ότι μου χρειάζονται παραδείγματα, αλλιώς τι να καταλάβω, όταν εγώ ξέρω τούτο και ο κ. Στάθης Γουργουρής μου λέει ότι συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο; Αλλά και κάτι ακόμα: τι θα πει «τα έθνη αυτοκτονούν ως κοινωνίες»; Έχουν πολλά συστατικά τα έθνη και αυτοκτονεί μόνον το συστατικό που λέγεται κοινωνία; Και, αν είναι έτσι, υπάρχει έθνος χωρίς κοινωνία;
Ας πάμε σε ένα τελευταίο, που αγγίζει πολύ περισσότερο τον ιστορικό. Η εξήγηση της παραπάνω φράσης έρχεται ως συνέχειά της: «Τα έθνη αυτοκτονούν ως κοινωνίες» θα πει ότι «καταστρέφουν τη δυνατότητα να μάθουν πέντε πράγματα από τα λάθη της Ιστορίας τους». Ωραία! Ένα ακόμη μάθημα παίρνω· και έλεγα, στην ηλικία που είμαι, να πάψω πια να παίρνω μαθήματα.
Τώρα μαθαίνω λοιπόν ότι η Ιστορία, η εθνική Ιστορία, αφού τα έθνη «καταστρέφουν τη δυνατότητα να μάθουν πέντε πράγματα», κάνει λάθη! Ομολογώ πως, ιστορικός τόσες δεκαετίες- το ξαναλέω- δεν το ήξερα. Ήξερα ότι η Ιστορία, δηλαδή το παρελθόν κάθε κοινωνίας, συγκροτείται από γεγονότα που μπορεί να είναι και το επίπεδο ανάπτυξης, ακόμη και τι τρώμε και πού κατοικούμε, και ο ιστορικός χρέος έχει να μελετήσει και να ερμηνεύσει αυτά τα γεγονότα. Και, πραγματικά, για την «αυτοκτονία του έθνους ως κοινωνίας» και για «τα λάθη της Ιστορίας» θα ήθελα μερικά παραδείγματα.
Πρέπει να πω, τελειώνοντας, ότι το έθνος, η κοινωνία, η Ιστορία είναι πολύ σοβαρά πράγματα, είναι η υπόσταση και η ζωή των κοινωνιών. Δεν μπορούμε να τα χρησιμοποιούμε για να τα γυρίζουμε και να τα ψήνουμε κατά την όρεξή μας, όπως την μπριζόλα μας.