Η χαμογελαστή εξέγερση

Της ΡΟΣΑΝΑ ΡΟΣΑΝΤΑ

Το χειμώνα του '68 το κίνημα των φοιτητών εξαπλωνόταν και οι θέσεις του διαδίδονταν στην Πίζα, το Τρέντο και το Τορίνο -θέσεις λιγότερο σαγηνευτικές από τα κεραυνοβόλα συνθήματα, τα οποία το Μάη θα γέμιζαν τους τοίχους του Παρισιού. Οι φοιτητές δεν έκαναν πολεμική στο Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα και όσο για τη Χριστιανοδημοκρατία, ούτε που τους περνούσε από το νου. Ο εχθρός ήταν το «σύστημα», στόχευαν ψηλά. Είχαν κάποια ιδέα για τον Μαρξ, αγνοούσαν τον Γκράμσι ή τον Κορς ή τον Λούκατς, τα είδωλά τους ήταν ο Λένιν και ο Μάο, αλλά κυρίως ο Χο Τσι Μινχ και ο Γκεβάρα. Φαινόταν όμως σαν να είχαν τραφεί με το γάλα της Σχολής της Φρανκφούρτης, εξαιτίας της ριζικής κριτικής τους στην κοινωνία της κατανάλωσης, που ομογενοποιεί τα πάντα. Στο δικό μας ιταλικό '68 ο Μαρκούζε διαβάστηκε περισσότερο, ενώ τον Απρίλη της ίδιας χρονιάς, ένα μήνα πριν από την έκρηξη, στο πνευματικό Παρίσι δεν είχαν ακόμα ιδέα για το έργο του. Εξάλλου, στη Γαλλία δεν γνώριζαν ούτε και τον Αντόρνο -παράξενη που είναι μερικές φορές η Ευρώπη!

Σε κάθε περίπτωση, ο Μαρκούζε μετατόπιζε το επαναστατικό υποκείμενο από την εργατική τάξη, στο όνομα της οποίας συνέχιζαν να μιλούν τα άτολμα κόμματα της αριστεράς, σε ένα υποκείμενο όχι πλέον προλεταριακό και προοδευτικό, αλλά περιθωριοποιημένο και αντίθετο στην ανάπτυξη.

Οι φοιτητές αισθάνονταν ότι είναι αδέλφια με αυτό το υποκείμενο, καθώς ήταν μια μάζα εκπαιδευμένη και υποτιμημένη, που δεν μπορούσε ούτε και επιθυμούσε να γίνει ο νέος ηγετικός μοχλός της δεδομένης τάξης πραγμάτων.

Για τον γαλλικό Μάη θα έπρεπε να μιλάει κανείς με σοβαρότητα, σχεδόν επίσημα, επειδή είτε τον εκτιμάει είτε τον αποστρέφεται, δεν μπορεί να αρνηθεί ότι αποτέλεσε μιαν ιστορική τομή. Αυτό που στην Ιταλία εμφανίστηκε για ένα χρόνο και σε διάφορες πόλεις ακτινοβόλησε από το Παρίσι στον κόσμο, έγινε ένα σύμβολο και γέννησε τα δικά του σύμβολα, ενώ στους τοίχους ανθούσαν τα συνθήματα που παραμένουν ακόμα και σήμερα στο νου μας, όπως από κανένα άλλο κίνημα του αιώνα. Η γλώσσα, η πνευματική παράδοση θα μετρήσουν αρκετά σε εκείνη την εκρηκτική εκφραστικότητα.

Περπατάγαμε βιαστικά στο καρτιέ Λατέν, που βρισκόταν σε αναμονή και δεν ήταν καθόλου τρομοκρατημένο. Ολοι μιλούσαν με όλους. Υπήρχαν ακόμα συγκρούσεις με την αστυνομία, αλλά δεν ήταν αιματηρές, όπως ήταν στη δική μας επόμενη δεκαετία. Αλλά καμία εξέγερση δεν ήταν λιγότερο απειλητική από το 1968, καμιά δεν ήταν περισσότερο αποφασισμένη και γελαστή, λες και το καθετί να ήταν εφικτό, και μάλιστα ήδη κατακτημένο. Την πρώτη βραδιά την περάσαμε στο Οντεόν, στριμωγμένοι σαν σαρδέλες, συγκινημένοι από το γεγονός ότι όλοι έπαιρναν το λόγο, όχι μόνον οι οργανωμένες ομάδες αλλά και τα άτομα, άνθρωποι που δεν το είχαν κάνει ποτέ, που πρώτη φορά μιλούσαν για τον εαυτό τους στον κόσμο, συχνά με δυσκολία. «Αφήστε τον να μιλήσει», κραύγαζαν, όταν κάποιος απεραντολογούσε ή κόμπιαζε, καθώς δυσκολευόταν να περιγράψει τον πόνο του και τη μοναξιά του. Πόνος που είναι μόνος και ευχάριστη έκπληξη που είναι τελικά μαζί με τους άλλους, και μάλιστα με όλους. Δεν υπήρχαν καθοδηγητές, δεν αισθανόταν την ανάγκη τους εκείνο το πλήθος των νέων και των λιγότερο νέων -επειδή στο Οντεόν έμπαιναν όλοι, ακόμη και ο περαστικός ή ο τελευταίος περιθωριακός. Η Γαλλία ή σωπαίνει ή κραυγάζει, ή κοιμάται ή βρίσκεται στα οδοφράγματα. Το κίνημα που γεννήθηκε το 1996, τριάντα χρόνια μετά, θα ξανάβρισκε για πολλές βδομάδες αυτή την αδελφοσύνη, που στην Ιταλια δεν την έχω γνωρίσει.

Ηταν πολύ εύκολο να δει κανείς πόσο ευάλωτος ήταν ο ξεσηκωμός μιας γενιάς που δεν αντιτασσόταν, όπως εμείς, στην «αντίδραση», αλλά σε ολόκληρη την αρχιτεκτονική του καπιταλιστικού συστήματος. Εμείς λέγαμε δικαίωμα στις σπουδές, αυτοί έκαναν επίθεση στο σχολείο ως όργανο διαμόρφωσης της συναίνεσης, εμείς λέγαμε δικαίωμα στην εργασία, αυτοί ήθελαν το τέλος της μισθωτής εργασίας, εμείς θέλαμε περισσότερη αναδιανεμητική δικαιοσύνη και αυτοί περιφρονούσαν την κατανάλωση. Ο κόσμος τους εμφανιζόταν μεμιάς όπως ήταν. Ηταν το πρώτο κύμα που αμφισβητούσε τον προοδευτισμό.

Το κίνημα του 1968 είχε ήδη αφήσει πίσω του το κομμουνιστικό σύμπαν, κράτη και κόμματα. Οι ειδήσεις που κάθε τόσο έφταναν από την Ανατολή, εμφάνιζαν εκείνες τις κοινωνίες σαν στρατώνες. Οι αγωνιστές του '68 ήταν ελευθεριακοί, ενάντια στους αστούς, ενάντια στο σύστημα, αντικαπιταλιστές και αντιιμπεριαλιστές.

Κάθε τόσο επευφημούσαν τον Λένιν, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ (λίγοι), τον Χο Τσι Μινχ και τον Μάο (περισσότεροι), αλλά αυτοί δεν ήταν παρά συμπαθητικά σύμβολα. Το ζητούμενο ήταν να πολεμήσουν την εξουσία και τους φαινόταν εύκολο να ακολουθήσει η συνειδητοποίηση. Το τι ήταν ή θα ήταν η απόπειρα για μια διαφορετική κοινωνία δεν αναρωτιούνταν.