Το '68 πέρα απ' τον μύθο

Του ΖΑΝ-ΠΙΕΡ ΛΕ ΓΚΟΦ

Μπροστά στον Μάη του '68 η γαλλική κοινωνία ταλαντεύεται μεταξύ σαγήνης και απόρριψης και δεν κατορθώνει να βρει τη σωστή απόσταση, να εντάξει το '68 στην ιστορία. Η σαγήνη είναι πρώτα απ' όλα εκείνη μιας γενιάς που έζησε τη νεότητά της ως μια ισχυρή στιγμή παράβασης και που έπειτα δυσκολεύεται να γεράσει. Με το φαντασιακό του καθηλωμένο στο παρελθόν, ένα μέρος αυτής της γενιάς έχει γεμίσει μέχρι κορεσμού τον δημόσιο χώρο με λόγους και εικόνες. Σε αυτήν προστίθεται μια άλλη γενιά, αυτή που ακολουθεί, η οποία δεν έχει γνωρίσει άμεσα το γεγονός, έχει μια μυθοποιημένη εικόνα γι' αυτό και παριστάνει τον θεματοφύλακα ενός γεγονότος που δεν έχει βιώσει. Γι' αυτές τις δύο κατηγορίες το '68 είναι ένα ζήτημα ταυτότητας, που είναι δύσκολο να το προσεγγίσουμε χωρίς να προκληθεί αμέσως ένα ανακλαστικό που εμποδίζει κάθε στοχαστική και κριτική αναδρομή: «Μην αγγίζετε το '68».

Από την άλλη πλευρά υπάρχει το στρατόπεδο των αντιδραστικών, των ρεβανσιστών, που μετατρέπουν το '68 σε αποδιοπομπαίο τράγο για όλες τις δυσκολίες του σήμερα. Ο Σαρκοζί είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, αν και στην έκκλησή του «να τελειώνουμε με το '68» υπάρχει ένα στοιχείο πολιτικάντικου υπολογισμού. Αυτές οι δύο μεγάλες τάσεις έχουν σε μεγάλο βαθμό διαμορφώσει τη δημόσια συζήτηση εδώ και σαράντα χρόνια με έναν έμμεσο εκβιασμό: «Διαλέξτε το στρατόπεδό σας!»

Ετσι το '68 έγινε με το πέρασμα του χρόνου ένας μύθος. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό σε αυτό. Η διάδοση εικόνων οδοφραγμάτων δίνει την ψευδή εντύπωση μιας αληθινής επανάστασης. Ωστόσο, μολονότι υπήρξαν 5 νεκροί και 2.000 τραυματίες και μολονότι οι αναμετρήσεις υπήρξαν βίαιες, εκτυλίχθηκαν με τρόπο ασυνεχή. Στο Παρίσι οι συγκρούσεις διήρκεσαν εννέα ημέρες. Το ουσιώδες ήταν «η απελευθέρωση του λόγου». Ανέβασαν και πάλι στη σκηνή μια επανάσταση με έναν τρόπο φανταστικό, χωρίς να κάνουν την επανάσταση. Εξάλλου, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας εστίασαν στην επιτυχία παλαιών ηγετών, που μεταστράφηκαν, στον τύπο ή στην πολιτική. Ωστόσο, ο Μάης του '68 οδήγησε επίσης πολλούς ανθρώπους, που βίωσαν το αδιέξοδο, σε τραγικές εκβάσεις. Τέλος, ο κυρίαρχος λόγος αποδίδει στον Μάη του '68 ρεύματα που δεν του ανήκουν, όπως ο φεμινισμός, που ήρθε μετά -το '68 ήταν αρκετά ανδοκρατικό-, ή η οικολογία.

Δεν θα έφτανα ως το σημείο να πω ότι αυτό που αποκαλείται ασαφώς νεοφιλελευθερισμός είναι το προϊόν της πολιτιστικής κρίσης που άρχισε το '68. Ωστόσο μια συνάντηση αυτών των δύο βαθύτερων κινημάτων έγινε, συνάντηση που θα την τοποθετούσα στη δεκαετία του '80, όταν η κριτική της εξουσίας που εμπνεόταν από το '68 είχε απήχηση σε ένα ορισμένο φιλελεύθερο φαντασιακό, για το οποίο όλα όσα ελέγχουν την οικονομία είναι υποχρεωτικά αρνητικά. Η δεκαετία του '80 είναι ακριβώς η στιγμή όπου, παίρνοντας τη στροφή του εκσυγχρονισμού, η αριστερά αρχίζει να ανακτά την πολιτιστική κληρονομιά του '68 και αντικαθιστά το κοινωνικό ζήτημα με το πολιτιστικό ζήτημα.

Μολονότι το '68 έζησε την αποτυχία της ουτοπίας του, οι πολιτιστικές του αξίες διαδόθηκαν βαθμιαία στην κοινωνία. Το '68 όχι μόνον δεν είχε πολιτικό σχέδιο αλλά υπήρξε και ένα κίνημα πέραν της πολιτικής. Πέρα από την «επανάσταση των ηθών» της νεολαίας και την εργατική γενική απεργία, γεγονότα στα οποία υποβαθμίζεται πολύ συχνά το '68, αυτό το κίνημα σημαδεύτηκε πάνω απ' όλα από τη διερώτηση μιας κοινωνίας, η οποία επρόκειτο να γνωρίσει μιαν επιταχυμένη ανατροπή μετά τον πόλεμο. Οι άνθρωποι σταματούν, αρχίζουν να μιλούν και αναρωτιούνται: «Είμαστε ευτυχισμένοι;»

Ο Μάης του '68 δεν ήταν μια επανάσταση -όταν το ουσιώδες συντελέστηκε, όλος ο κόσμος έφυγε για week end- αλλά ήταν μια κάθαρση. Αν υπήρχε κάποιο σχέδιο στους κόλπους της «φοιτητικής κομμούνας» ήταν εκείνο μιας κοινωνίας που αυτοοργανώνεται, μιας κοινωνίας οριζόντιας, διαφανούς προς τον εαυτό της, όπου κάθε αντιπροσώπευση και κάθε θεσμός βιωόνταν αμέσως ως αποστέρηση. Αυτή η ιδέα μιας άμεσης δημοκρατίας χωρίς κράτος δικαίου, χωρίς καθολική ψήφο («εκλογές παγίδα για βλάκες»), χωρίς θεσμούς, συνδέεται ως έναν βαθμό με το φαντασιακό του ολοκληρωτισμού.

Το τέλος της δεκαετίας του '70 σηματοδότησε την αποτυχία της ουτοπίας του '68, αλλά και την αποτυχία της ιδέας μιας μαζικής εξέγερσης της εργατικής τάξης, στην οποία για πολύν καιρό στήριζε τις ελπίδες της η άκρα αριστερά. Αυτό που εγώ αποκαλώ ο «εξημερωμένος φεμινισμός» και η πολιτική οικολογία προσέφεραν ένα πρόγραμμα ως υποκατάστατο του παλιού στον παρακμάζοντα αριστερισμό. Η δυναμική που προέρχεται από τον Μάη του '68 είναι νεκρή και οι σημερινές προκλήσεις παρουσιάζονται με αντίστροφη μορφή: Το πρόβλημα δεν είναι πλέον η απελευθέρωση του λόγου αλλά η ποιότητά του και η συνοχή του, η αναξιοπιστία του κράτους και των θεσμών, η διάλυση του ρεπουμπλικανικού μοντέλου. Αν το '68 εξέφρασε την προσδοκία για συμμετοχή στη δημόσια ζωή, πρέπει να βρούμε την απάντηση σε αυτή την προσδοκία εκτός της ουτοπίας του '68 και μέσα στο πλαίσιο μιας σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας.