Το σύνδρομο του δασκαλάκου
 

Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος

Δάσκαλος και μαθητές σε γλυπτό της πλατείας Μαδρίτης, στην οδό Μιχαλακοπούλου

ΟΣΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΠΡΟΣΦΩΝΕΙΤΑΙ
ΚΑΝΕΙΣ «ΔΑΣΚΑΛΟΣ», ΤΟΣΟ ΑΠΑΞΙΩΤΙΚΟ ΕΙΝΑΙ
ΝΑ ΣΤΟΛΙΖΕΙΣ ΚΑΠΟΙΟΝ ΜΕ ΤΟΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟ
«ΔΑΣΚΑΛΑΚΟΣ»
 

Ο δάσκαλος είναι ο άνθρωπος που μυεί, που καθοδηγεί, που σημαδεύει έναν άλλο άνθρωπο εφ΄ όρου ζωής. Και δεν εννοώ τον γενικό όρο «δάσκαλος», που αναφέρεται σε μεγάλες προσωπικότητες, που με το έργο τους ή τις πράξεις τους ανοίγουν δρόμους, επηρεάζουν γενιές, ανακαλύπτουν νέες μεθόδους γνώσης, ορθοτομούν τον λόγο της Αληθείας. Μεγάλοι επιστήμονες, ποιητές, πολιτικοί, καλλιτέχνες, τέλος πάντων Δάσκαλοι του Γένους ή της Ανθρωπότητας. Πρόσφατα έγραφα εδώ για το πώς ένας σύγχρονος καλός συγγραφέας απέτισε φόρο τιμής στον Μότσαρτ, χάρη στον οποίο ξανακέρδισε τη ζωή του που όδευε προς την απελπισία και την αυτοκαταστροφή. Άλλοι αναγνωρίζουν ως δάσκαλο τον Ντοστογιέφσκι, άλλοι τον Σωκράτη, άλλοι τον Γκάντι κι άλλοι τον Μακιαβέλι, τον Λένιν, τον Τσε Γκεβάρα, τον Σαρτρ, τον Φλομπέρ, τον Τσαρούχη, τον Τερζάκη. Ο Τερζάκης, για παράδειγμα, για τους παλιότερους μαθητές της Δραματικής Σχολής του Εθνικού ήταν ο άνθρωπος που τους μύησε όχι απλώς στην ουσία του δράματος, του τραγικού και της υποκριτικής μεταμορφωτικής χημείας, αλλά και ο πνευματικός ασκητής, παράδειγμα νηφάλιου στοχαστή και αξεδίψαστου αμφισβητία. Οι μαθητές του Κουν πίνουν ακόμη νερό στο όνομά του και μιλάνε για τη μαγεία της παρουσίας του, για τη μαγγανεία που ασκούσε με τη μυητική του μέθοδο διείσδυσης στα σπλάγχνα τους και στον βιορυθμό τους.
Γι΄ αυτούς τους δασκάλους μιλάω. Αλλά και για τους ταπεινότερους, τους προσωπικούς, που μας ανοίγουν ένα μικρό παράθυρο και μας αποκαλύπτουν μια απέραντη, θεσπέσια θέα. Ευτύχησα να έχω τέτοιους δασκάλουςκαι δεν αναφέρομαι στον Ροντήρη, αλλά στον επαρχιώτη φιλόλογο, μαθηματικό, φυσιογνώστη που σε καιρούς μίζερους, φτώχειας και τρόμου, τολμούσαν να σε πάρουν από το χέρι και να σε μπάσουν στον λαβύρινθο, όπου πάντα καραδοκεί ο Μινώταυρος της σχολαστικότητας, της μικροπρέπειας, της μικρόνοιας, του φθόνου, συνήθως με τη μορφή του δασκαλάκου.
Περισσότεροι οι δασκαλάκοι στη μαθητική, στη φοιτητική και στην κοινωνική επαγγελματική μας ζωή. Σημειώστε ένα περιστατικό από την προσωπική μου ζωή, που είμαι βέβαιος πως θα βρείτε δεκάδες ανάλογα στη ζωή σας. Γιατί οι δασκαλάκοι καραδοκούν είτε ως τιμητές, είτε ως επιστάτες της ηλιθιότητας, είτε ως εκπρόσωποι του σχολαστικισμού και της ηθικολογικής λεξιλαγνείας, είτε ως πεφυσιωμένα «εγώ», τρομπαρισμένα μπαλόνια με φρέσκο αέρα.
Μαθητές της Εβδόμης τότε Γυμνασίου (σημερινής αντίστοιχης Δευτέρας Λυκείου) γυρίζουμε από τις πασχαλινές διακοπές. Δευτέρα πρωί μετά την Κυριακή το Θωμά, πρώτη ώρα Ψυχολογία. Το σχολικό εγχειρίδιο της Ψυχολογίας (τότε!) ήταν γραμμένο από τον Παπανούτσο. Το προς μελέτη και εξέταση κεφάλαιο της ημέρας: «Η αντίληψη του χώρου και του χρόνου»!! Ό,τι πιο δύσκολο, με καθαρά φιλοσοφικές απορίες και δυσχέρειες ορισμού. Ποιος τώρα, μετά δεκαπέντε ημερών ρεμπελιό και μάλιστα την πρώτη πρωινή ώρα (μετά το Πάσχα άρχιζε το σχολείο στις 7.30΄), είχε ανοίξει βιβλίο και μάλιστα για να μελετήσει το συγκεκριμένο κεφάλαιο;
Ο δασκαλάκος μπήκε στην τάξη. Έβγαλε τον κατάλογο και άρχισε (Γυμνάσιο Αρρένων) από το «Άλφα». Όλο το «Άλφα» ακούγοντας το όνομά τους δήλωναν ότι είναι αδιάβαστοι. Ο δασκαλάκος εκφωνούσε «δυάρι!» (τον βαθμό) και προχωρούσε στο «Βήτα». Τα ίδια- όλοι δήλωναν αδιάβαστοι: «δυάρια»· έφτασε στο τρίτο γράμμα της Αλφαβήτου. Όταν έφτασε να εκφωνήσει το όνομά μου δεν καταδέχθηκα να πω πως είμαι αδιάβαστος. Σηκώθηκα όρθιος δίπλα στην έδρα και άρχισα να μονολογώ με ρητορική εκατό καρδιναλίων, επί δέκα συναπτά λεπτά, λεκτικά ακατανόητα «πυργώματα» φανταχτερών λέξεων, φράσεις συντακτικώς και γραμματικώς άψογες, αλλά σημασιολογικά βλακώδεις, του τύπου: «Το χωροχρονικό διάνυσμα αποτελεί μια εγκεφαλική οντότητα, όπου η πνευματικότητα εγκαθιδρύει την επικράτειά της επί των υλικών και βιολογικών πραγματικοτήτων, οι οποίες πραγματικότητες αντιδρούν, επιδρούν και αποδιδράσκουν μέσα στη χαώδη επικράτεια της ασυνείδητης αντίληψης του βυθού». Δεν αλλάζω πολύ ύστερα από τόσα χρόνια το μοντέλο.
Μιλούσα σαν πολυβόλο. Οι συμμαθητές μου ήταν αποσβολωμένοι και ο δασκαλάκος απολιθωμένος. Όταν κάθιδρος τελείωσα, με κοίταξε από την κορυφή έως τα νύχια των ποδιών και εξεφώνησε, ενώ ταυτόχρονα σημείωνε στον κατάλογο: «είκοσι». Καθώς κατευθυνόμουν να καθήσω στο θρανίο μου με σταμάτησε. Και με πονηρό και θριαμβεύον ύφος εκστόμισε το στίγμα του δασκαλάκου: «Ξέρουμε, κύριε Γεωργουσόπουλε, πως δεν σας αρκεί το εγχειρίδιο του Παπανούτσου. Γνωρίζουμε κάτι κι εμείς από τα ψυχολογικά συγγράμματα που συμβουλεύεσθε, γνωρίζουμε κι εμείς τον Βορέα»!! Για τους νεώτερους, σημειώνω πως ο Βορέας, φιλόσοφος, θεολόγος, ψυχολόγος, μαθητής του Βουντ, ακαδημαϊκός, καθηγητής του Αθήνησι, ακραίος συντηρητικός καθαρευουσιάνος, αλλά γλωσσικά καλβικός μεταφραστής του Πινδάρου, ήταν ο συγγραφέας στον Μεσοπόλεμο μιας ογκώδους «Ψυχολογίας» αφιερωμένης στον Βουντ.
Φυσικά και δεν είχα ανοίξει ποτέ Βορέα! Τα ακατάληπτα που ξεστόμισα θεωρήθηκαν από τον δασκαλάκο «σοφίες» και ως εκ τούτου είχαν ως πηγή τον μυθικό φιλόλογο Βορέα, που πιθανόν τον είχε καθηγητή ο δασκαλάκος και ασφαλώς δεν είχε καταλάβει τίποτε, ώστε κάθε ακατανόητο να το θεωρεί «σοφό».
Κάθησα στο θρανίο μου και υποσχέθηκα στον εαυτό μου: «Γίνε δάσκαλος για να μην του μοιάσεις». Πάντως, δασκαλάκος δεν έγινα. Κρατήστε και κάτι άλλο. Φιλόλογος πια, σ΄ ένα ιδιωτικό Γυμνάσιο στην Ηλιούπολη, είχα μια πολύ καλή τάξη. Έτσι, στην Τρίτη Γυμνασίου είχα τελειώσει στις προηγούμενες τάξεις Γραμματική και Συντακτικό και είχα προχωρήσει σε εφαρμογές σε άγνωστα κείμενα. Ένα πρωί εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά ο αλήστου μνήμης επιθεωρητής. Μπήκε στην τάξη μου, κάθησε στο τελευταίο θρανίο, άνοιξε τα κιτάπια του, άκουγε και σημείωνε.
Σήκωσα μια μαθήτρια, της υπαγόρευσα πέντε στίχους αρχαίο κείμενοέναν Λυσία- και με την τάξη προχωρήσαμε σε τεχνολογία του κειμένου, για να καταλήξουμε στο τέλος της περιόδου στη μετάφραση. Χτύπησε το κουδούνι, τα παιδιά κατέβηκαν στο προαύλιο, πήγαμε στο Γραφείο και ενώπιον του γυμνασιάρχη, ενός φωτισμένου εκπαιδευτικού, ο κύριος επιθεωρητής- δασκαλάκος ολκής μού ανακοίνωσε πως ήταν υποχρεωμένος να μου κάνει αναφορά, διότι «παρέβην το αναλυτικό πρόγραμμα». Δηλαδή είχα προχωρήσει στην ύλη της Τετάρτης τάξεως, ίσως και της Πέμπτης, αφού τότε προβλέπεται άγνωστο κείμενο και μετάφραση. Με νηφάλιο τρόπο του είπα αν πρόσεξε πως οι μαθητές εξάντλησαν τεχνολογικά την προσπέλαση στο κείμενο και αυτενεργώντας προχώρησαν στη μετάφραση. «Άσχετον», απάντησε. «Σε αυτή την τάξη έπρεπε να διδάσκετε Συντακτικό και υποθετικούς λόγους- κι αν φτάνατε ποτέ. Πολλοί συνάδελφοι σε άλλα σχολεία δεν προκάμνουν».
Θα έφτανα στη χειροδικία, αν ο γυμνασιάρχης δεν τον ξεπροβόδιζε, λέγοντάς του να κάνει το καθήκον του, αλλά να γνωρίζει πως σε περίπτωση ΕΔΕ θα ήταν μάρτυρας υπερασπίσεώς μου. Ευτυχώς δεν υπάρχουν παντού δασκαλάκοι. Η ΕΔΕ έγινε και κατέληξε σε έπαινο και εύσημα!!