Απόψεις για το σχέδιο νόμου για την ειδική αγωγή και εκπαίδευση

Της Μάρθας ΤΣΙΑΚΙΡΗ

Πριν από λίγες μέρες αναρτήθηκε το σχέδιο νόμου για την ειδική αγωγή προς διαβούλευση.
Εμείς που χρόνια τώρα υπηρετούμε με όραμα και ευαισθησία τον χώρο της ειδικής αγωγής, πιστεύουμε ότι η νομοθετική ρύθμιση θεμάτων εκπαίδευσης ΑΜΕΑ και η εφαρμογή εκπαιδευτικής πολιτικής είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Κάθε καινούργια προσπάθεια, προς αυτή την κατεύθυνση, αναμένεται θετικά και κρατάει μέσα της την ελπίδα ότι οι πρακτικές στην εφαρμογή των νόμων, οι ελλείψεις και τα λάθη του παρελθόντος, μα κυρίως η γνώση τόσων χρόνων, δεν μπορεί παρά να οδηγούν σε αποφασιστικές τομές και ουσιαστικές λύσεις σύμφωνα με τις αρχές της σύγχρονης εκπαίδευσης.

Υποχρεωτική εκπαίδευση

Η υποχρεωτικότητα στην ειδική εκπαίδευση, ορίζεται στην αρχή ακόμα του νομοσχεδίου. Πώς ουσιαστικά εξασφαλίζεται αυτή; πού προβλέπεται η "υποχρεωτική" αύξηση των μονάδων ειδικής αγωγής; Πού προβλέπεται η ουσιαστική στήριξη παιδιών και εκπαιδευτικών στα γενικά σχολεία; μια στήριξη που δεν αρκείται σε γενικόλογες "συνεργασίες", που δεν σέρνεται σε γραφειοκρατικούς διαδρόμους, δεν φειδωλεύεται πρόσωπα και μέσα, μια στήριξη πρακτική, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του τριπόλου παιδί, εκπαιδευτικός, σχολείο.

Δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας

Ο δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας της ΕΑΕ σε κάθε βαθμίδα πρέπει να υπερτονιστεί και σε κάθε περίπτωση να εξασφαλιστεί για να προστατευτούν γονείς και παιδιά από την οικονομική εκμετάλλευση μα κυρίως από τις "φιλάνθρωπες" και φοβικές πρακτικές που χρόνια ευδοκιμούν στους κόλπους φορέων... Η εκπαιδευτική πολιτική πρέπει να είναι ενιαία και σαφής με στόχους που ξεκινούν από τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε παιδιού και πρακτικές που τις υπηρετούν, κανενός είδους άλλο συμφέρον δεν χωρά στην εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής.

Κέντρα διάγνωσης

Στο νομοσχέδιο αλλάζει η ονομασία των ΚΔΑΥ σε ΚΕΔΔΥ (κέντρα διαφοροδιάγνωσης διάγνωσης και υποστήριξης). Εύλογα αναρωτιέται κανείς αν η ονομασία ήταν το πρόβλημα ταυτότητας και λειτουργίας των ΚΔΑΥ. Ο διπλά αναφερόμενος όρος διάγνωση εκτός από πλεονασματικός, προσανατολίζεται σε ένα ιατροκεντρικό μοντέλο που απέχει τελικά από την ουσιαστική εκπαιδευτική παρέμβαση και πρακτική.
Όλα αυτά τα χρόνια είναι φανερή η αδυναμία των ΚΔΑΥ να ανταποκριθούν στην αξιολόγηση και τις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών, αν και διαθέτουν στελέχη με καλό επίπεδο επιστημονικής κατάρτισης, οι υποδομές τους είναι ελλιπείς, και το κυριότερο, έχουν να καλύψουν ανάγκες πληθυσμού πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε έκταση ενός νομού!!! Αποτέλεσμα... εκατοντάδες παιδιών να "συνωστίζονται..." σε λίστες αναμονής, όσο για εξατομικευμένα προγράμματα και υποστήριξη παιδιών και εκπαιδευτικών ούτε λόγος. Σαν θεσμός λοιπόν απαξιώνεται και στην πράξη αναιρείται. Στο νομοσχέδιο τα ΚΕΔΔΥ επιφορτίζονται με αρμοδιότητες χωρίς να προβλέπεται σημαντική αύξηση του αριθμού τους με αποτέλεσμα να μεταλλάσσονται σε ένα γραφειοκρατικό και άρα αναποτελεσματικό μηχανισμό, χάνοντας τον ουσιαστικό ρόλο που μπορεί να έχουν στην εκπαίδευση. Από την άλλη δίνεται η ευκαιρία σε κάθε λογής κέντρα ιδιωτικού χαρακτήρα, που ξεπηδούν σαν τα μανιτάρια, να ροκανίζουν χρήμα και ελπίδες γονιών και μαθητών. Πώς θα διαφυλαχτεί λοιπόν ο δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας της εκπαίδευσης που έθεσε ως βασική αρχή ο νομοθέτης; Και στην τελική πώς θα διαφυλαχτεί η σημασία και η εγκυρότητα του βασικού φορέα του ΥΠΕΠΘ για διάγνωση και υποστήριξη;
Η ΕΔΕΑ (ειδική διαγνωστική επιτροπή αξιολόγησης) που προβλέπεται να λειτουργεί σε κάθε σχολική μονάδα ειδικής αγωγής για τη αξιολόγηση και κατάρτιση εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων των μαθητών του σχολείου, θα μπορούσε να διευρύνει το ρόλο της. Η διεπιστημονική αυτή ομάδα κατάλληλα στελεχωμένη με δεδομένη την εμπειρία και τεχνογνωσία των μελών της, θα πρέπει να αποτελέσει για τα όρια ευθύνης της διεύθυνσης ή του γραφείου που ανήκει η ΣΜΕΑΕ έναν επίσημο φορέα διάγνωσης και αξιολόγησης καθώς και καταγραφής του μαθητικού πληθυσμού με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Σχολικές μονάδες

Είναι γεγονός ότι σημαντικός αριθμός παιδιών με ειδικές ανάγκες είναι εκτός σχολικών μονάδων τόσο στο κέντρο όσο και στην περιφέρεια. Οι περισσότερες από τις σχολικές μονάδες είναι κορεσμένες και έχουν σοβαρά προβλήματα υποδομών, χρηματοδότησης και στελέχωσης.
Αν και προβλέπεται για αριθμό παιδιών από 5 και πάνω ίδρυση σχολικών μονάδων που θα αποσυμφορήσουν τις ήδη υπάρχουσες και θα καλύψουν ανάγκες περισσότερων παιδιών (αποκεντρωτικά), αυτό στην πράξη είναι ανενεργό γιατί τα πέντε αυτά παιδιά μπορεί να είναι από πέντε διαφορετικούς, έστω και γειτονικούς δήμους άρα η ανάγκη δεν καταγράφεται κάπου συνολικά αλλά φαίνεται ως μεμονωμένη περίπτωση που αναζητά πλαίσιο ένταξης. Θα πρέπει οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες του μαθητικού πληθυσμού αλλά και των παιδιών προσχολικής ηλικίας με σαφή και έγκυρο τρόπο να αποτυπώνονται σε επίπεδο γραφείου ΠΕ ώστε η ίδρυση και η στελέχωση ενός ειδικού σχολείου να γίνεται άμεσα και ανεμπόδιστα. Τα μικρά σχολεία (μέχρι εξαθέσια) κοντά σε γενικά σχολεία, με δυνατότητες για συνεκπαίδευση, συνεργασία, κοινά προγράμματα και δραστηριότητες, θα βοηθήσουν ουσιαστικά προς την κατεύθυνση της εκπαίδευσης και της κοινωνικοποίησης όλων των μαθητών, μέσα σε πνεύμα κατανόησης και αποδοχής της διαφορετικότητας.

Σχολική περιουσία - χρηματοδότηση

Τα σχολικά κτίρια και τα οικόπεδα κάποιων ΣΜΕΑ αποτελούν περιουσία ιδρυμάτων, η κάλυψη των επισκευαστικών κυρίως αναγκών που στα άλλα σχολεία αφορά τους ΟΤΑ (Ν1894/90) αποτελεί σημείο αιχμής και δυσλειτουργίας των σχολείων μια και οι δήμοι δυσφορούν να επισκευάζουν κτίρια που δεν τους ανήκουν. Θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς των σχολείων και να υπάρξει πρόβλεψη για τις αυξημένες επισκευαστικές –λειτουργικές ανάγκες αυτών των ΣΜΕΑ, αλλιώς να γίνεται μεταστέγαση σε χώρους αρμοδιότητας της νομαρχίας (ΠΔ161/00).
Η χρηματοδότηση των σχολικών επιτροπών των ειδικών σχολείων πρέπει να είναι τέτοια ώστε να καλύπτει αξιοπρεπώς τις αυξημένες δαπάνες λειτουργίας των σχολικών μονάδων (υποστηρικτικό και εκπαιδευτικό υλικό, είδη καθαριότητας, έξοδα εξωτερικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, έξοδα συντήρησης υποδομών). Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι μαθητές ενός ειδικού σχολείου συνήθως δεν είναι δημότες του δήμου όπου ανήκει το σχολείο και ο οποίος το συντηρεί, με ό,τι συνεπάγεται και υπονοεί η επισήμανση, ή θα πρέπει το ύψος των τακτικών επιχορηγήσεων να καθορίζεται απευθείας από την αρμόδια νομαρχιακή επιτροπή, ή θα πρέπει να υπάρχει νομική δέσμευση προς τους ΟΤΑ προκειμένου να καθορίζεται το ύψος της επιχορήγησης (αριθμός λειτουργούντων τμημάτων, παλαιότητα υποδομών, βαθμός αναπηρίας μαθητών...).

Στελέχωση ΣΜΕΑΕ

Τα λειτουργικά κενά στα ειδικά σχολεία είναι πολλά. Το είδος και ο βαθμός δυσκολίας των μαθητών που φοιτούν σε αυτά είναι τέτοιος που απαιτεί σταθερότητα στις δομές, στον προγραμματισμό, μα κυρίως στα πρόσωπα. Η ειδική αγωγή απαιτεί εξειδικευμένη και υψηλού επιπέδου επιστημονική κατάρτιση, σταθερό εργασιακό περιβάλλον και αίσθημα ασφάλειας και συλλογικότητας για τον εργαζόμενο. Σύμφωνα με τις παραπάνω επιταγές, πρέπει να εκλείψει ο θεσμός της ωρομισθίας στα σχολεία και να καταστεί σαφές προς όλες τις κατευθύνσεις ότι το θέμα αυτό που στοιχειώνει τη λειτουργία των σχολείων γενικότερα θα πρέπει να οδηγηθεί σε λύση μέσα από αυτό το νόμο.

Υπουργικές αποφάσεις

Θέματα ουσίας που έχουν να κάνουν με ένταξη, αξιολόγηση, φοίτηση, αριθμό μαθητών ανά τμήμα, προγράμματα, αριθμό θέσεων εκπαιδευτικού και βοηθητικού προσωπικού, καθήκοντα, μορφή υποστήριξης, υπηρεσίες, όλα αυτά που σε τελική ανάλυση συνθέτουν την εικόνα της ειδικής αγωγής και αναδεικνύουν την πρόθεση της πολιτείας για χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής, παραμένουν ασαφή και ρυθμίζονται από εκάστοτε υπουργικές αποφάσεις, Αυτό στην πράξη σημαίνει ρευστότητα και αδυναμία να οικοδομηθεί σοβαρή πολιτική εκπαίδευσης και ένταξης των παιδιών με ειδικές ανάγκες. Τέλος αυτό σημαίνει απάθεια του γενικότερου εκπαιδευτικού συστήματος μπρος στην πρόκληση των ίσων ευκαιριών και της διαφορετικότητας.

Διά βίου εκπαίδευση

Το νομοσχέδιο τελειώνει με ένα "ελπιδοφόρο" μήνυμα προς τους γονείς παιδιών με ειδικές ανάγκες που χρόνια τώρα αγωνιούν για το μέλλον των παιδιών τους, μήπως αυτή να ήταν και η ουσιαστική καινοτομία του νομοσχεδίου; Προβλέπεται λοιπόν "η δια Βίου Μάθηση", για το σκοπό συνίσταται συλλογικό όργανο με την ονομασία "Εθνική Επιτροπή δια βίου μάθησης", συμμετέχουν δε σε αυτό δεκαπέντε άνθρωποι, αναφέρεται ο τίτλος τους ένας, ένας... και εκεί απότομα κόβεται το άρθρο. Τι να υποθέσει κανείς; Μπορεί ο νομοθέτης να παρέλειψε να προσδιορίσει τους σκοπούς και τις αρχές της δια βίου μάθησης, μπορεί να αμέλησε να ορίσει τους φορείς, τους τρόπους και τα μέσα υλοποίησης, μπορεί πάλι να θεώρησε αυτονόητο ότι δεκαπέντε άνθρωποι, μέλη εθνικής επιτροπής, δεν μπορεί παρά να λογαριάζουν σοβαρά τις ελπίδες, τις ανάγκες, τις αγωνίες των νέων και των γονιών τους.

Επίλογος

Όσο για μας που με "όραμα" και "ευαισθησία" υπηρετούμε την ειδική αγωγή τα λόγια περίσσεψαν... Γνωρίζουμε καλά ότι το σχολείο μας είναι ένας ευαίσθητος χώρος, όπου ο καθένας μας καθημερινά δοκιμάζεται ως άνθρωπος και ως επαγγελματίας. Είναι χώρος συλλογικότητας και κοινών προσπαθειών.
Διεκδικούμε σε κάθε νομοθετική προσπάθεια σοβαρότητα και πολιτική βούληση αντάξια της σημασίας, του σεβασμού στο άτομο και στην εκπαίδευσή του.
Η ποιότητα της ειδικής αγωγής αποτελεί τον καθρέπτη του εκπαιδευτικού συστήματος και σε αυτήν την ποιότητα, ο καθένας τελικά με τα λόγια και τα έργα του, έχει μερίδιο ευθύνης.

* Η Μάρθα Τσιακίρη είναι δασκάλα ειδικής αγωγής