Της Νελλης Αμπραβανελ

Τη Δευτέρα το βράδυ, το αθηναϊκό κοινό γέμισε δύο αίθουσες του Μεγάρου Μουσικής, για να παρακολουθήσει τη διάλεξη του χαρισματικού Γκλεν Λάουρι, διευθυντή του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης (ΜΟΜΑ) της Νέας Υόρκης. Τίτλος της ομιλίας; «Αναδεικνύοντας το Μοντέρνο: Μια ανατρεπτική θεωρία για το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης».

Ο Λάουρι δανείζεται τη «θεωρία της ανατροπής» από τον οικονομολόγο Κλέιτον Κρίστενσεν, μια θεωρία που περιγράφει την καινοτομία, που αποσκοπεί στην υπηρεσία μιας αγοράς που έχει αγνοηθεί επανειλημμένα από τους εκάστοτε ανταγωνιστές. Η θεωρία της ανατροπής παίζει βασικό ρόλο στην ιδεολογία και τον κεντρικό μηχανισμό του ΜΟΜΑ. Από τη γέννηση του μουσείου το 1929, βασικός στόχος ήταν η διαφοροποίηση από τα προγενέστερα μοντέλα των θαυμαστών πλην εκκεντρικών προσωπικών συλλογών για τους λίγους, αλλά και της δύσκαμπτης ταξινόμησης και ορθολογίας του Διαφωτισμού. Ο Λάουρι εξηγεί πως στην περίπτωση του ΜΟΜΑ, η «ανατρεπτική καινοτομία» βασίζεται στις έννοιες της προσωρινότητας και του επιχειρήματος (και όχι της δήλωσης) που είναι ανοιχτό σε προκλήσεις και συνεχείς αλλαγές. Η μεταβαλλόμενη φύση του επιχειρήματος πραγματοποιείται κυρίως μέσα από τη διεύρυνση και την τρέχουσα ερμηνεία των μόνιμων συλλογών. «Τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται ή να μένει στάσιμο. Αλλωστε η εξέλιξη των επιχειρημάτων συνθέτουν και την ιστορία του διανοητικού χώρου του μουσείου».

Τι γίνεται όμως με τον καθαυτό χώρο; «Πώς οργανώνεται ένας χώρος που φιλοξενεί μια ιστορία η οποία αρχίζει με τον ιμπρεσιονισμό, και καταλήγει στις σύγχρονες εγκαταστάσεις βίντεο; Τα διαφορετικά πρέπει να συμβιώσουν σε ένα διάλογο, απασχολώντας και τραβώντας την προσοχή ενός ευρύτερου κοινού». Κατά τον Λάουρι, αυτοί οι προβληματισμοί τρέφουν έναν ασταμάτητο αγώνα «συντήρησης της ανατροπής».

Με το νέο κτίριο του αρχιτέκτονα Γιοσίο Τανιγκούτσι, που άνοιξε το 2004, το μουσείο βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με τη γεωγραφία της πόλης. Ο Λάουρι υποστηρίζει ότι «εδώ, η ανατρεπτική καινοτομία επικεντρώνεται στο βλέμμα, στο πώς ο επισκέπτης θα εκλάβει αυτό που βλέπει. Ανέκαθεν, σκοπός των μουσείων ήταν να εξοικειώσει το άγνωστο». Στο νέο κτίριο, αυτή η διαδικασία γίνεται προσωπική. «Δεν υπάρχει μια προτεινόμενη κατεύθυνση. Αναγκάζεται κανείς να δημιουργήσει τη δική του συνδετική διάταξη».

Ο Λάουρι επιμένει ότι πάνω από όλα μετράει η τέχνη. «Το μουσείο είναι πρωταρχικά μια ιδέα, που γίνεται η αφορμή για την υλοποίηση μιας στέγης για την τέχνη». Γνωρίζει ότι η «ανατρεπτική θεωρία» προκαλεί αρκετές αρνητικές κριτικές. Προτιμά όμως να θεωρεί το μουσείο «εργαστήριο πειραμάτων, ανοιχτό στο κοινό» παρά «αντικοινωνικό θησαυροφυλάκιο»... Κάποιοι διευθυντές σημαντικών μουσείων τέχνης στην Ελλάδα ήταν εκεί. Ας ελπίσουμε ότι τον βρήκαν όσο εμπνευσμένο και παρακινητικό όσο τον βρήκαμε εμείς.

Η διάλεξη οργανώθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων Megaron Plus και του προγράμματος «Great Ideas» του Ιδρύματος Fulbright στην Αθήνα.