Άλλωστε είναι αλήθεια ότι πάει ο καιρός που το πτυχίο αποτελούσε το φετίχ για την επαγγελματική αποκατάσταση και τροφοδοτούσε υψηλές προσδοκίες κοινωνικής ανόδου στους νέους από τις λαϊκές τάξεις και τα χαμηλά οικονομικά στρώματα. Από τη δεκαετία του ‘90 η αγορά εργασίας υπαγορεύει σκληρούς όρους και κλείνει τις πόρτες δουλειάς σε χιλιάδες νέους πτυχιούχους.

Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, περίπου 1 στους 4 Έλληνες νέους είναι άνεργος, ενώ ο 1 στους 3 νέους πτυχιούχους βλέπει τα όνειρά του για επαγγελματική αποκατάσταση να συντρίβονται στη σκληρή πίστα της ανεργίας. Ωστόσο, αν η ανεργία είναι η μία όψη του προβλήματος, η ετεροαπασχόληση, δηλαδή το να απασχολείται κάποιος σε εργασίες που είτε δεν έχουν καμιά συνάφεια με τις σπουδές του είτε έχουν πολύ μικρή, κυριαρχεί στις τάξεις των πτυχιούχων, καθώς περιλαμβάνει περίπου 4 στους 10. Θεωρείται όμως προτιμότερη αυτή η εκδοχή από την υποαπασχόληση, πολύ περισσότερο, μάλιστα, από την παντελή έλλειψη δουλειάς.

Και πράγματι αν ρίξει κανείς μια ματιά στα στοιχεία, θα διαπιστώσει ότι από τη δεκαετία του ‘90 μέχρι τη δεκαετία που διανύουμε έχουν σχεδόν διπλασιαστεί οι στρατιές των ανέργων πτυχιούχων. Από 81.800 άνεργους πτυχιούχους το 1993 φτάσαμε στους 147.300 το 2006.

Άκυρες κοινωνικές προσδοκίες
Τα στοιχεία της ΕΣΥΕ και της Eurostat, που διαμορφώνουν το γκρίζο τοπίο της ανεργίας, πιστοποιούν ότι εδώ και μία 15ετία η «περίοδος του μέλιτος» πτυχίου-αγοράς εργασίας τελείωσε, με αποτέλεσμα το Πανεπιστήμιο και γενικότερα η τριτοβάθμια εκπαίδευση να παρουσιάζεται στα μάτια των οικογενειών που «επένδυσαν» στις σπουδές των παιδιών τους ως αγνώμων οφειλέτης, ο οποίος δεν αποδίδει ούτε τους «τόκους» ούτε το «κεφάλαιο», αφού συνεχώς συρρικνώνεται η «ανταλλακτική» αξία στην αγορά εργασίας.

Για πρώτη φορά σε τέτοια κλίμακα η φοίτηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποσυνδέεται και τυπικά από το δικαίωμα κατάκτησης θέσης στην αγορά εργασίας. Μ’ αυτό τον τρόπο αναιρείται ολοκληρωτικά κάθε είδους θεσμική κατοχύρωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων με τα πτυχία. Παράλληλα η πτώση της «ανταλλακτικής» αξίας των πτυχίων στη «σκληρή πίστα» της αγοράς εργασίας έχει ολέθριες συνέπειες για τα πλατιά λαϊκά και μικροαστικά στρώματα. Αυτό σημαίνει ότι αναιρούνται ή μάλλον έχουν αναιρεθεί οι μέχρι πρόσφατα εγγυημένες δυνατότητες κοινωνικής κινητικότητας ανόδου μέσα από την κατάκτηση τίτλων σπουδών. Έτσι, ακυρώνεται ένα ολόκληρο φάσμα κοινωνικών προσδοκιών, συγκροτημένο εδώ και δεκαετίες, για την επαγγελματική αποκατάσταση και την κοινωνική άνοδο, ενώ την ίδια ώρα διευρύνονται οι δρόμοι της ανεργίας, της ετεροαπασχόλησης, της υποαπασχόλησης και της εργασιακής περιπλάνησης και εν τέλει της μισθολογικής υποβάθμισης.

Από διάφορες έρευνες υπολογίζεται ότι το ποσοστό των νέων εργαζομένων στη χώρα μας με μηνιαίο εισόδημα κάτω των 600 ευρώ ξεπερνά το 45% επί του συνόλου των μισθωτών νέων έως 30 ετών, με αποτέλεσμα η πλειονότητα να εξαρτάται άμεσα ή έμμεσα από την οικονομική στήριξη της οικογένειας.

Ειδικότητες στο «κόκκινο»
Όσο περισσότερο η τριτοβάθμια εκπαίδευση υποτάσσεται στους νόμους της αγοράς τόσο περισσότερο απαξιώνονται τα πτυχία, με αποτέλεσμα ολοένα και περισσότερο να απαιτείται εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό με γνώσεις τεταρτοβάθμιας εκπαίδευσης (μεταπτυχιακά κ.ά.). Σ’ αυτή την κατεύθυνση υποβαθμίζονται ακόμα περισσότερο οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές σπουδές.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότερες ειδικότητες με πολύ υψηλή ανεργία, ετεροαπασχόληση και υποαπασχόληση (πίνακας) συνδέονται με ανθρωπιστικές και κοινωνικές σπουδές: Θεολόγοι, νηπιαγωγοί, φιλόλογοι απόφοιτοι διαφόρων τμημάτων, κοινωνιολόγοι κ.ά. ακολουθούν ορισμένες άλλες ειδικότητες που συνδέονται με τις θετικές επιστήμες. Να σημειωθεί, επίσης, ότι διακηρυγμένος στρατηγικός στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η σταδιακή αύξηση των πτυχιούχων θετικών-τεχνολογικών επιστημών.

Όσοι διαβάζουν τον σχετικό πίνακα και διαπιστώνουν με ανακούφιση ότι είναι σχετικά λίγες οι ειδικότητες που αναγράφονται, θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι αναφέρονται μόνο αυτές όπου εμφανίζεται πολύ υψηλή ανεργία, ετεροαπασχόληση και υποαπασχόληση. Ωστόσο, δεκάδες άλλες βρίσκονται στον αστερισμό της υψηλής ανεργίας, της ετεροαπασχόλησης και της υποαπασχόλησης.

Η ασφάλεια του Δημοσίου
Αξίζει, επίσης, να τονιστεί ότι 1 στους 4 πτυχιούχους στα 5-7 χρόνια μετά την αποφοίτησή του έχει αλλάξει από τέσσερις δουλειές και πάνω.

Αυτό το εντυπωσιακό στοιχείο προκύπτει από την έρευνα «Οριζόντια Δράση Υποστήριξης των Γραφείων Διασύνδεσης». Σύμφωνα με την ίδια έρευνα το 61% των αποφοίτων, δηλαδή περισσότεροι από 6 στους 10 (72% των γυναικών έναντι 43% των ανδρών) δηλώνουν ότι επιθυμούν να εργάζονται στο Δημόσιο.

Ο πιο σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει θετικά την προτίμηση εργασίας στο 66% των αποφοίτων είναι η ασφάλεια που εξασφαλίζει η θέση απασχόλησης.

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ
5 «συστήματα» για την άμυνα των υποψηφίων

Πέντε βασικά συμπεράσματα προκύπτουν από την παράθεση και επεξεργασία του... ευρωπαϊκού δελτίου ανεργίας πτυχιούχων. Συμπεράσματα που έχουν να κάνουν κυρίως με την ανάγκη άμυνας των νέων απέναντι στα φαινόμενα που γεννούν αυτό το τοπίο γκρίζας προοπτικής για μεγάλη γκάμα επιστημών και επαγγελμάτων.

1. Οι υποψήφιοι οφείλουν να έχουν υπόψη τους ότι κανένα τμήμα -με εξαίρεση τα στρατιωτικά, αστυνομικά- δεν μπορεί να εγγυηθεί πλέον με σιγουριά την πλήρη και άμεση απορρόφηση των πτυχιούχων του. Στους επίσημους και ανεπίσημους καταλόγους ανεργίας και ετεροαπασχόλησης συμμετέχουν με μικρότερα ή μεγαλύτερα ποσοστά όλες ανεξαιρέτως οι ειδικότητες .

2. Η επιλογή σπουδών με στενά κριτήρια οικονομίστικα και με βάση τις προοπτικές αποκατάστασης όχι μόνο δεν βοηθά στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας, αλλά είναι και επισφαλής, αφού η αγορά εργασίας συνεχώς αλλάζει. Από την εισαγωγή μέχρι τη δυνατότητα ένταξης στην αγορά εργασίας θα έχουν περάσει επτά έως δέκα χρόνια (για τους άντρες).

3. Επειδή η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση δεν αποτελεί πλέον την οροφή των σπουδών, καθώς έχει ήδη δημιουργηθεί μια παραπάνω βαθμίδα (τεταρτοβάθμια) μεταπτυχιακών σπουδών και εξειδίκευσης, ας επιλέγουν οι υποψήφιοι τμήματα με γερή και πλατιά γνωστική βάση, έτσι ώστε με το τέλος των προπτυχιακών να μπορούν να συνεχίσουν με μεταπτυχιακά. Για παράδειγμα, ένας υποψήφιος που θέλει να σπουδάσει νέες τεχνολογίες, μπορεί να το πετύχει με την εισαγωγή του σε κάποιο χαμηλόβαθμο τμήμα Μαθηματικών και στη συνέχεια να κάνει μεταπτυχιακό σε Η/Υ.

4. Η συνέχιση των σπουδών αποτελεί σημαντικό βήμα για την επαγγελματική σταδιοδρομία. Γιατί μπορεί να είναι μια πραγματικότητα τα υψηλά ποσοστά ανεργίας πτυχιούχων, ωστόσο, όσο περισσότερα εφόδια και τίτλους σπουδών έχει κάποιος τόσο περισσότερο αυξάνει τις ελπίδες για καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση, παρόλο που η κοινωνική προέλευση και οι δημόσιες σχέσεις παίζουν καταλυτικό ρόλο. Εξάλλου δίνουν τη δυνατότητα για πολύ καλύτερες αμοιβές.

5. Η επιλογή σπουδών και επαγγέλματος δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη και να υποτάσσεται σε μια οικονομίστικη και αγοραία αντίληψη, αλλά να καθορίζεται από ποικίλα κριτήρια, έτσι ώστε να εκφράζει και να διαμορφώνει θετικά την προσωπικότητα κάθε ατόμου. Εξάλλου η προσωπικότητα «μετράει» μερικές φορές περισσότερο από το «χαρτί» στην προσπάθεια εξεύρεσης εργασίας. Χώρια που βοηθάει έναν νέο να βλέπει πιο γρήγορα και πιο καθαρά τι γίνεται στην κοινωνία και στην αγορά, ώστε να παίρνει πιο σωστές αποφάσεις για τις επιλογές του και για τη στάση του απέναντι στα όποια προβλήματα.

ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ