Πρόσφατα επισκέφθηκα την Ιατρική Σχολή και το Ινστιτούτο Νευροεπιστημών του Αλικάντε, μιας μικρής μεσογειακής ισπανικής πόλης που ζει κυρίως από τον τουρισμό. Η τεχνολογική υποδομή των δύο ιδρυμάτων ήταν εντυπωσιακή, ανάλογη με αυτήν που έχω δει σε μεγάλα πανεπιστήμια της Αμερικής. Τα τελευταία περίπου 10 χρόνια το ισπανικό κράτος χρηματοδοτεί σταθερά και με σημαντικά ποσά τα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα με στόχο την αύξηση του αριθμού των ερευνητών κατά 10.000, την αγορά τεχνολογικού εξοπλισμού αιχμής και τη δημιουργία συνθηκών για την ανάπτυξη επιστημονικής αριστείας. Το Αλικάντε είναι ένα από τα παραδείγματα ανάπτυξης επιστημονικής αριστείας στη μεσογειακή Ισπανία, η οποία αναπαράγει με επιτυχία το πείραμα βορειότερων ευρωπαϊκών χωρών (Φινλανδία, Σουηδία, Ολλανδία, Ιρλανδία), οι οποίες έχουν μετατραπεί σε κολοσσούς της νέας οικονομίας μέσα από τη συστηματική και γενναιόδωρη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης και της έρευνας. Συντονίζεται πλέον σε αυτή την πολιτική και η μεσογειακή Πορτογαλία.

Προκαλεί θλίψη η σύγκριση με τις συνθήκες που επικρατούν στα ελληνικά πανεπιστήμια και το ακαδημαϊκό περιβάλλον στο οποίο λειτουργούν οι έλληνες επιστήμονες. Η βίαιη και αντιδημοκρατική συμπεριφορά μειοψηφίας φοιτητών που αβασάνιστα προχωρούν εδώ και χρόνια σε καταλήψεις, εμποδίζοντας για μήνες το ερευνητικό και εκπαιδευτικό έργο, ή επιβάλλουν βίαια τη διακοπή λειτουργίας των διοικητικών οργάνων, με αποτέλεσμα να παραλύουν τα πανεπιστήμια. Η εικόνα των πανεπιστημίων μας θα ήταν τελείως διαφορετική εάν ενδιαφέρονταν για τη διοίκησή τους εμπνευσμένοι πανεπιστημιακοί διεθνούς αναγνώρισης, οι οποίοι τώρα δεν έχουν καμία τύχη εκλογής, διότι δεν ενδίδουν στη «συναλλαγή» με τους φοιτητές και τα πολιτικά κόμματα για την άγρα ψήφων. Η συμμετοχή των προπτυχιακών φοιτητών σε ποσοστό σχεδόν 50% στην εκλογή των διοικητικών οργάνων των πανεπιστημίων μας είναι ελληνική παγκόσμια πρωτοτυπία. Ακόμη και στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες η φοιτητική συμμετοχή στη διοίκηση των πανεπιστημίων δεν ξεπερνούσε το 5%, στις περισσότερες δε ήταν μηδενική! Είναι απίστευτη παραδοξότητα η απόφαση για το ποιος διοικεί έναν τόσο μεγάλο οργανισμό όπως ένα πανεπιστήμιο να αφήνεται για λόγους μικροπολιτικής στη λιγότερο έμπειρη ομάδα του, τους φοιτητές. Τα πανεπιστήμιά μας δεν πρόκειται να αλλάξουν εάν δεν ελαττωθεί σημαντικά το ποσοστό της ψήφου των φοιτητών στην εκλογή της διοίκησής τους, ώστε να ελαττωθεί και ο κομματισμός τους. Πώς θα ήταν άραγε τα πανεπιστήμιά μας εάν το ελληνικό κράτος χρηματοδοτούσε γενναιόδωρα και όχι περιστασιακά την ανάπτυξη σύγχρονης υλικοτεχνικής υποδομής για την έρευνα και την εκπαίδευση και την αύξηση του νέου ερευνητικού προσωπικού, μιμούμενη τη μεσογειακή Ισπανία; Αυτό θα σήμαινε ότι το 0,58% του ΑΕΠ που δίνεται σήμερα για την έρευνα θα έπρεπε να αυξηθεί στο 1,2% και το 3,56% του ΑΕΠ για την Παιδεία στο 5,5%. Προκαλεί πραγματικά θλίψη η σύγκρισή μας με τα πολύ πρόσφατα νέα μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, την Πολωνία και την Ουγγαρία, τα οποία ήδη επενδύουν στην έρευνα και στην τεχνολογία το 1,1% του ΑΕΠ τους! Τα ποσοστά αυτά απέχουν βέβαια από τον σημερινό ευρωπαϊκό μέσο όρο, που είναι 1,6% και 6,5% για την έρευνα και την Παιδεία αντίστοιχα, καθώς και από την απόφαση της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη Λισαβόνα όλα τα κράτη-μέλη της να αυξήσουν τη χρηματοδότηση της έρευνας στο 3% του ΑΕΠ ως το 2010. Προκαλεί έντονο προβληματισμό η πρόσφατα εκφρασμένη πρόθεση της κυβέρνησης να χρηματοδοτήσει το Ταμείο Κοινωνικής Συνοχής με το 25% των αποθεματικών των Ειδικών Λογαριασμών Ερευνας των πανεπιστημίων, χρήματα που εξασφαλίζονται με μεγάλη προσπάθεια από ανταγωνιστικές ευρωπαϊκές και άλλες διεθνείς πηγές και τα οποία υποκαθιστούν ένα μικρό μέρος αυτών που θα έπρεπε να δίνονται για την έρευνα από το ελληνικό κράτος, όπως συμβαίνει σε όλες τις χώρες του σύγχρονου κόσμου! Πράγματι, τα τελευταία πέντε χρόνια απουσιάζουν οι εγχώριες προκηρύξεις για τη χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων ενίσχυσης του νέου ερευνητικού προσωπικού. Ποιο μήνυμα εμπεριέχει για τις προθέσεις της Πολιτείας η χαμηλότερη κατά 3,7 εκατ. ευρώ εφετινή χρηματοδότηση του ΙΤΕ, του κατά τεκμήριο καλύτερου, διεθνώς αναγνωρισμένου ερευνητικού κέντρου της χώρας; Στο τελευταίο συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Βιοχημείας και Μοριακής Βιολογίας ανακοινώθηκαν 270 εργασίες, μερικές άριστες και οι περισσότερες εξαιρετικής επιστημονικής ποιότητας, ανάλογης με αυτήν αντίστοιχων διεθνών συνεδρίων και ήδη δημοσιευμένες ή υπό δημοσίευση σε κορυφαία διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Το συνέδριο παρακολούθησαν περίπου 1.000 νέοι επιστήμονες, γεμάτοι ταλέντο και δίψα για επιστήμη και πρόοδο. Το συνέδριο υποστήριξε πειστικά και σε πείσμα όσων πρεσβεύουν το αντίθετο ότι ένα σημαντικό μέρος της ελληνικής ακαδημαϊκής κοινότητας είναι προικισμένο με εξαιρετική ποιότητα και μεγάλες δυνατότητες, τις οποίες μπορεί να αναδείξει και στις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες της νεοελληνικής πραγματικότητας που κυριαρχείται από θιασώτες της ήσσονος προσπάθειας και εχθρούς του μόχθου για αριστεία. Οι «κασσάνδρες» των ελληνικών πανεπιστημίων εμποδίζουν τη διαδικασία αξιολόγησής τους που θα καταγράψει με ακρίβεια αυτή την αλήθεια, διότι παράλληλα θα αναδείξει και την ένδειά τους. Θα πρέπει να προβληματίσει την ελληνική κοινωνία ότι τα πανεπιστήμια της Αλβανίας και της Βουλγαρίας έχουν ήδη αξιολογηθεί σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές νόρμες! Τα πανεπιστήμιά μας και οι νέοι επιστήμονές τους είναι έτοιμοι να αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί στην προσπάθεια αναβάθμισής τους. Θα πρέπει όμως να τους εξασφαλιστούν οι ελάχιστες συνθήκες που υπάρχουν σε κάθε σύγχρονη χώρα: το μέλλον της χώρας απαιτεί άμεση έξοδο από αναχρονιστικές, μικροπολιτικές αγκυλώσεις και συναινετική νομοθέτηση με υπευθυνότητα και όραμα για διαρκώς αξιολογούμενα, σύγχρονα διοικούμενα και ικανοποιητικά χρηματοδοτούμενα δημόσια πανεπιστήμια.

Ο κ. Αχ. Γραβάνης είναι καθηγητής Φαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.