Οι ιδιωματισμοί που απασχολούν γονείς και γλωσσολόγους

«Χαμένοι στη μετάφραση» φράσεων που χρησιμοποιούν νέοι και έφηβοι βρίσκονται συχνά οι γονείς και οι καθηγητές τους, καθώς η αργκό τους ή κοινωνιόλεκτος, όπως την αποκαλούν οι γλωσσολόγοι, βρίθει άγνωστων λέξεων, όπως o «ποζεράς», το «τζαμάουα», το «μπέργκετ»...

Φιλόλογοι και γονείς προβληματίζονται με την εκτεταμένη χρήση των ιδιωμάτων των νέων και πιστεύουν ότι αυτός ο κώδικας επικοινωνίας οδηγεί σταδιακά στη «συρρίκνωση» του λεξιλογίου, της γλώσσας άρα και της σκέψης. Ωστόσο, γλωσσολόγοι διαφωνούν και υποστηρίζουν ότι η νεανική κοινωνιόλεκτος εμπλουτίζει και ζωντανεύει την ελληνική γλώσσα.

Το χάσμα γενεών... μετριέται και με λέξεις
 Η νέα «αργκό» με φράσεις δανεικές από την αγγλική και τη νέα τεχνολογία και η ανεξάντλητη ευρηματικότητα των εφήβων
Της Ελενας Καρανατση

Tι να πάρει πρέφα μωρέ το ζαρζαβατικό! Εμείς, πάντως, την κάναμε με ελαφρά πηδηματάκια και πήγαμε να λιώσουμε στο μπαρ. Τα άλλα τα λαμόγια ήρθαν αργάμιση και ήταν ήδη αλοιφή. Αύριο παίζει ένα πάρτυ, σούπερ χλίδα. Στο πολύ ζεβουαζιόν μας κόβω πάλι! Τουτέστιν: «Τι να καταλάβει η βραδύνους! Εμείς, πάντως, φύγαμε προσεκτικά, χωρίς να μας δουν, και πήγαμε στο μπαρ για να πιούμε πολύ. Οι άλλοι οι απατεώνες ήρθαν πολύ πιο αργά απ' ό,τι τους περιμέναμε και ήταν ήδη μεθυσμένοι. Αύριο θα γίνει ένα πάρτυ μέσα στη χλιδή και θα περάσουμε πολύ ωραία, αφού και άνετοι θα είμαστε και τίποτα δεν θα πληρώσουμε». Μετάφραση δεν χρειάζονται μόνο τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας αλλά και οι συνθηματικές φράσεις, τα ιδιώματα των νέων, τα οποία για τους πολλούς (και μεγαλύτερους) μοιάζουν με terra incognita.

Πεδία συνεννόησης

Πρόκειται για τη σύγχρονη γλώσσα των νέων, ένα είδος αργκό, «κοινωνιολέκτου», όπως την ονομάζουν οι Ελληνες γλωσσολόγοι, η οποία τείνει να υιοθετηθεί και από άλλες ηλικιακές ομάδες. Ορισμένες φράσεις παλαιότερης αργκό μπορεί και να αποτελούν πεδία συνεννόησης μεταξύ διαφορετικών γενεών, όπως το «τα πήρα στο κρανίο» ή «στάνιαρα», που αποτελούν πλέον κομμάτι της καθομιλουμένης. Ωστόσο, υπάρχουν πιο πρόσφατα λεκτικά δημιουργήματα των νέων, τα οποία ουδόλως αναγνωρίζουν οι πρεσβύτεροι.

Ετσι, είναι αρκετά σπάνιο να καταλάβει ένας σύγχρονος πατέρας τον 17χρονο γιο όταν τον ακούσει να λέει «όλη η φάση ήταν κλάιν μάιν» (η κατάσταση ήταν άνευ ουσίας, τρέχα γύρευε)!

Δεν είναι λίγοι οι επικριτές των νεανικών «πειραματικών νεολογισμών», φιλόλογοι αλλά και οι ίδιοι οι γονείς, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι αποδυναμώνεται η ελληνική γλώσσα. «Μπορεί η γλώσσα να είναι ζωντανός οργανισμός και να αφομοιώνει τους νεωτερισμούς και τις όποιες επιδράσεις, να προσαρμόζεται στις εξελίξεις, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι και το ιδανικό. Είναι σαν να προσαρμόζεται ο άνθρωπος, ένας ζωντανός οργανισμός στα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Αυτό έχει κόστος. Το ίδιο συμβαίνει και στη γλώσσα», υποστηρίζει στην «Κ» ο φιλόλογος κ. Σάκης Ανδρουλάκης και εξηγεί ότι «η εκτεταμένη χρήση της αργκό έχει αντίκτυπο στον πολιτισμό, διότι όταν η γλώσσα γίνεται πιο φτωχή, τότε και η σκέψη γίνεται πιο φτωχή, αφού η σκέψη αντικατοπτρίζεται στη γλώσσα και αντιστρόφως. Ετσι, επιφανειακό λεξιλόγιο ισοδυναμεί με επιφανειακή σκέψη. Επομένως, είναι χρέος του εκπαιδευτικού να μεταδώσει στους μαθητές του τη δύναμη της ποιότητας του λόγου και να μην υποτιμήσει το πρόβλημα της αργκό». Ωστόσο, αρκετοί γλωσσολόγοι υποστηρίζουν το αντίθετο, ότι δηλαδή η γλώσσα εμπλουτίζεται και ζωντανεύει και άρα δεν κινδυνεύει να αλλοιωθεί. «Δεν παθαίνει τίποτα η ελληνική γλώσσα από τις παρεμβάσεις που επιχειρούν οι νέοι και αυτή είναι μία θέση διατυπωμένη από την πλειονότητα των ειδικών επιστημόνων», λέει στην «Κ» η κ. Μαρία Θεοδωροπούλου, λέκτορας στο ΑΠΘ και επιστημονική συνεργάτης του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, στο τμήμα Γλωσσολογίας. «Οι περισσότεροι γλωσσολόγοι όταν αναφέρονται στη γλώσσα των νέων μιλούν για μια γλώσσα δημιουργική, που μπορεί να υιοθετείται και από μεγαλύτερες ηλικίες ως ένδειξη νεανικότητας. Οι νέοι είναι ζωντανοί σε όλα τους, νιώθουν την ανάγκη να διαφοροποιηθούν, οπότε η «κοινωνιόλεκτός τους» είναι δείκτης ταυτότητας και συνοχής της παρέας. Είναι άλλο η κοινή νέα ελληνική που χρησιμοποιούμε και άλλο η γλώσσα που χρησιμοποιούμε στην παρέα. Φυσικά, οι νέοι έχουν την ευελιξία να μη χρησιμοποιούν αργκό σε επίσημες περιστάσεις».

Ιστορικά, μορφές νεανικής γλώσσας υπήρχαν ήδη σε προηγούμενους αιώνες. Ωστόσο, η γλώσσα των νέων έγινε μαζικό φαινόμενο μεταπολεμικά και κυρίως τα τελευταία 30 χρόνια. Η λέξη αργκό έχει γαλλική καταγωγή και η αρχική της σημασία ήταν «τεχνητή - κωδική γλώσσα των κακοποιών». Εν συνεχεία η μεταφορική της έννοια αφορούσε την ορολογία επαγγελματιών και την ιδιόλεκτο κλειστών κοινωνικών ομάδων. Σύμφωνα με το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, τα πιο χαρακτηριστικά γλωσσικά ιδιώματα είναι η γλώσσα των νέων, τα κουτσαβάκικα (η μάγκικη λαϊκή), η γλώσσα των τοξικομανών, των μηχανόβιων, των στρατιωτικών, του ιππόδρομου κ.ά.

«Τα ειδικά λεξιλόγια που αφορούν κυρίως συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες δεν συνιστούν τα ίδια αργκό αλλά μπορούν να την εμπεριέχουν, αρκεί το ειδικό λεξιλόγιο να είναι ανεπίστημο», αναφέρει στην «Κ» η κ. Ρέα Δελβερούδη, λέκτωρ Γλωσσολογίας στο τμήμα Γαλλικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σύμφωνα με την ίδια, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι μέρος της ορολογίας των ναρκωτικών περνάει από αυτό το ειδικό λεξιλόγιο στο λεξιλόγιο της πιο κοινής αργκό. «Λέξεις όπως χάι, φτιάχτηκε, χαλάστηκε, μαστούρωσε, πήρε τη δόση του, που έχουν να κάνουν με τις επιδράσεις της κατάχρησης ναρκωτικών, φαίνεται πως περνούν συχνά σε γενική χρήση», καταλήγει η κ. Δελβερούδη.

Aποψη
Τρόποι και αιτίες που δημιουργούν δική τους γλώσσα
Σύμφωνα με τον δρα Γλωσσολογίας Γιάν. Ανδρουτσόπουλο, «η δημιουργία και η ανανέωση του νεανικού λεξιλογίου γίνεται με 4 τρόπους: α) Αλλαγή σημασίας (π.χ. κόκαλο = μεθυσμένος). β) Δανεισμός, κυρίως από τα αγγλικά (χάι = κεφάτος). γ) Επιλογές προτύπων σχηματισμού λέξεων για κατηγορίες της νεανικής κουλτούρας με αγγλική βάση (π. χ. γκραφιτάς, τσοπεράς, μεταλάς κ.ά.). δ) Τροποποίηση λέξεων χωρίς αλλαγή της βασικής τους σημασίας (π.χ. τσιγάρο, τσιγαριά) είτε με σύντμηση (π.χ. ματσωμένος, ματσό)».

Οι νέοι αναπτύσσουν δικούς τους τρόπους έκφρασης για τρεις λόγους:

Πρώτον κοινωνιολογικούς, καθώς τα κοινωνικά τους δίκτυα είναι στενότερα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως στην εφηβεία.

Δεύτερον για ψυχολογικούς, καθώς η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα εκφράζονται και γλωσσικά.

Τρίτον επικοινωνιακούς, αφού λειτουργίες της γλώσσας, όπως η εκφραστικότητα, η πρωτοτυπία και το γλωσσικό παιχνίδι είναι ισχυρότερες στη νεανική ηλικία απ’ ό,τι στη μετέπειτα ζωή.

Ο κ. Ανδρουτσόπουλος υποστηρίζει στην «Κ» ότι στην Ελλάδα, ο ημερήσιος και περιοδικός Τύπος προβάλλει κατά κανόνα μια στρεβλωμένη εικόνα του νεανικού λεξιλογίου, παρουσιάζει τη γλώσσα ως κάτι «ακατανόητο» και την αξιολογεί με στερεότυπα (π. χ. συρρίκνωση του λεξιλογίου σε 150 λέξεις) που δεν έχουν επιστημονική βάση. Ενα τέτοιο στερεότυπο είναι η μη αναγνώριση του γεγονότος ότι οι κοινωνικές ομάδες αναπτύσσουν ένα ιδιαίτερο είδος λόγου που εξυπηρετεί την εσωτερική επικοινωνία της ομάδας και ταυτόχρονα ορίζει και την ταυτότητά της».

Η «σαύρα», ο «κάγκουρας» και οι απορημένοι γονείς
Ο 15χρονος Γιώργος, μαθητής Α΄ Λυκείου, όταν θέλει να χαρακτηρίσει μία γυναίκα πολύ άσχημη θα χρησιμοποιήσει τη λέξη σαύρα. Οι φίλοι του θα τον καταλάβουν και θα γελάσουν. Οι γονείς του όμως και οι καθηγητές του θα τον κοιτάξουν περίεργα, όπως λέει ο ίδιος στην «Κ».

«Η αλήθεια είναι ότι δεν μας πολυκαταλαβαίνουν όταν λέμε ο “κάγκουρας” εννοώντας κάποιον που πουλάει... μούρη συνήθως με το αυτοκίνητό του ή με ηλίθιο ύφος. Συνήθως οι γονείς ρωτούν να μάθουν τι σημαίνει το ένα και το άλλο, έτσι ώστε να μας καταλαβαίνουν. Σπανίως, όμως, χρησιμοποιούν τις ίδιες εκφράσεις. Από την άλλη, οι καθηγητές μάς επικρίνουν λέγοντάς μας ότι δεν μιλάμε σωστά ελληνικά και δεν προωθούμε την ελληνική γλώσσα»...

Οι γονείς είναι επιφυλακτικοί στα νέα γλωσσικά φαινόμενα που αφορούν τα παιδιά τους. Ωστόσο, δείχνουν κατανόηση...

«Θυμάμαι όταν ήμουν έφηβος πόσο περίεργη φαινόταν στους μεγαλύτερους η γλώσσα που χρησιμοποιούσα με τους φίλους μου. Το γεγονός ότι το θυμάμαι σημαίνει ότι αναγνωρίζω την ανάγκη του γιου μου να επικοινωνήσει έτσι με την παρέα του. Φυσικά και δεν γνωρίζω πλήρως την αργκό που χειρίζονται οι σημερινοί νέοι. Γνωρίζω όμως ότι είναι ο μεταξύ τους κώδικας κι αυτό το σέβομαι. Ωστόσο, προσπαθώ με κατανόηση και χωρίς ιδιαίτερη αυστηρότητα να μεταδώσω στον γιο μου το μήνυμα ότι είναι καλό να ελαττώσει τη χρήση αυτής της φρασεολογίας, διότι έτσι αποδυναμώνει την ελληνική γλώσσα και φτωχαίνει το λεξιλόγιό του», λέει στην «Καθημερινή» ο κ. Γιώργιος Μακρής, πατέρας αγοριού 15 ετών.

Ιστοσελίδα με μετάφραση των... ακατανόητων
Σε ιστοσελίδες του Διαδικτύου μπορεί να βρει κανείς εκατοντάδες λήμματα της αργκό των σημερινών νέων αλλά και των παλαιότερων. Στην ιστοσελία www.slang.gr υπάρχει πλούσιο υλικό για όσους θέλουν να ενημερωθούν ή και να εντρυφήσουν σε εκφράσεις που μέχρι χθες τούς ήταν ακατανόητες. Συλλέξαμε ορισμένες από τις λιγότερο διαδεδομένες και σας τις μεταφέρουμε:

1. αλεμάο κάργα = φάση αφασίας, ό, τι να ’ναι.

2. γόπινγκ = καψόνι στον στρατό κατά το οποίο ο νεοσύλλεκτος γυρίζει όλο το στρατόπεδο και μαζεύει από κάτω τις γόπες τσιγάρων.

Προκύπτει από τη γόπα και την κατάληξη ing του αγγλικού γερούνδιου, που δηλώνει πράξη, κίνηση κ. λπ. σε εξέλιξη.

3. ένα κι ένα milko = φράση η οποία είναι ιδιαιτέρως εύχρηστη όταν κάποιος θέλει να δηλώσει το λιγοστό ή και ανύπαρκτο ύψος ενός άλλου, το οποίο παρομοιάζεται ποσοτικά ως ένα μέτρο και ένα μπουκάλι γνωστού σοκολατούχου ροφήματος.

4. ζεβουαζιόν = δηλώνει κατάσταση, ενίοτε και άτομο που ενώ δεν σε ξέρει θα πιει τον καφέ σου, θα κάνει απ’ τα τσιγάρα σου, θα σου σηκώσει το τηλέφωνο κ. λπ. κ. λπ. Η κατάσταση δηλώνει... τζαμπέ και χαλαρά μαζί.

5. κδοάζω = βιάζω κάποια συσκευή (της οποίας η λειτουργία δεν ανταποκρίνεται στις επιθυμίες μου) ώστε να την κάνω να δουλέψει, αντί να κάτσω μισό λεπτό να σκεφτώ τι μπορεί να πάει στραβά. Εκ του ΚΔΟΑ (Κτηνώδης Δύναμη, Ογκώδης Αγνοια).

6. μπρόκολο = η απαίσια κατάσταση από την οποία δεν μπορείς να ξεκολλήσεις.

7. ντούκι (το) = ο τεράστιος, ο φουσκωτός.

8. πεύκο = άτομο με περιορισμένη δυνατότητα αντίληψης και ευθύνης.

9. τζαμιροκουάι = ωραία, κατάσταση, καλή φάση. Λογοπαίγνιο από το όνομα γνωστού τραγουδιστή.

10. φορόμποκ = το εφέ σε στιγμές αγάπης, έρωτα κ. λπ. στα Μίκι Μάους. Εμφανίζεται πάνω από τον φορτισμένο συναισθηματικά χαρακτήρα, όπως εμφανίζεται το «ΚΑΠΑΟΥ!» πάνω από τον χαρακτήρα που εισπράττει γροθιά.

11. χουήτης = αυτός που φαίνεται τι κάνει, αφού δεν έχει καλυφθεί επαρκώς.