ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η εισβολή των ιδιωτικών επιχειρήσεων μέσα στα πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ της χώρας δεν είναι ένα υποθετικό μελλοντικό σενάριο, αλλά αποτελούν ήδη μια πραγματικότητα για τα ιδρύματα. Το σύνθημα «Ακούστε καλά τι λένε οι φοιτητές: Εξω οι εταιρείες απ' τις σχολές», που κάθε βδομάδα ακούγεται στις διαδηλώσεις και τα συλλαλητήρια για την εκπαίδευση, είναι ένα σύνθημα που έχει άμεσο αντίκρισμα στο σήμερα, δεν απευθύνεται στο μακρινό μέλλον.

Το νομοθετικό πλαίσιο για αυτή την εισβολή έχει ξεκινήσει να «χτίζεται» από τη δεκαετία του '80 (από το νόμο - πλαίσιο του 1982 ακόμα) και να «ισχυροποιείται» στη δεκαετία του '90. Τα «παραθυράκια» για την είσοδο εταιρειών στις σχολές είναι οι «Εταιρείες Διαχείρισης και Αξιοποίησης της Περιουσίας» των ΑΕΙ, τα «Τεχνολογικά Πάρκα», διάφορα σεμινάρια, τα Ερευνητικά Πανεπιστημιακά Ινστιτούτα, καθώς και οι «Ειδικοί Λογαριασμοί Κονδυλίων Ερευνας».

Πεδίο εισβολής των επιχειρήσεων η έρευνα
Ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθήνας Δ. Ασημακόπουλος, έχει δηλώσει σε συζήτηση με δημοσιογράφους ότι όση είναι η κρατική χρηματοδότηση προς το ίδρυμα, άλλο τόσο είναι το ύψος των οικονομικών πόρων που εισρέουν στο ίδρυμα από άλλες πηγές μέσω της έρευνας. Αντίστοιχη - και ίσως επαυξημένη ως προς το ύψος της χρηματοδότησης από άλλες πηγές - εικόνα έχει δώσει και το Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ενώ η χρηματοδότηση από ιδιώτες είναι καθεστώς όχι μόνο στα μεγάλα πανεπιστημιακά ιδρύματα, αλλά και σε μικρότερα.

Το νομοθετικό πλαίσιο ίδρυσης και λειτουργίας των Ειδικών Λογαριασμών Ερευνας, είναι αποκαλυπτικό για την πλήρη κάλυψη, έως και επιδίωξη της χρηματοδότησης από ιδιωτικές επιχειρήσεις, αλλά και την κάλυψη της εμπορευματοποίησης λειτουργιών των ιδρυμάτων, δηλαδή της λειτουργίας και των ίδιων των ΑΕΙ σαν επιχειρήσεις. Προβλέπεται λοιπόν από το 1996 ότι (η υπογράμμιση δική μας):

«Σκοπός του Λογαριασμού είναι η διάθεση και διαχείριση κονδυλίων που προέρχονται από οποιαδήποτε πηγή και προορίζονται για την κάλυψη δαπανών οποιουδήποτε είδους»...

«Πόροι του λογαριασμού είναι: (...) γ) ειδικές εισφορές και χρηματοδοτήσεις από δημόσιες επιχειρήσεις, άλλους δημόσιους φορείς, ιδιωτικές επιχειρήσεις ή ιδιώτες, διεθνείς οργανισμούς και δωρεές κάθε είδους με πράξεις εν ζωή ή αιτία θανάτου. δ) Εσοδα από παροχές υπηρεσιών προς τρίτους, από εμπορική εκμετάλλευση ευρεσιτεχνιών, τεχνογνωσίας και προϊόντων που προκύπτουν από χρηματοδοτούμενα έργα και πρόσοδοι από περιουσιακά στοιχεία του Λογαριασμού». ε) Κάθε είδους δάνεια»...

Επίσης, ορίζεται ότι ο Ειδικός Λογαριασμός έχει τα δικά του όργανα διοίκησης και ότι η διοίκηση και διαχείριση του ειδικού λογαριασμού είναι ανεξάρτητη από τη διοίκηση των ΑΕΙ.

Ορισμένα ενδεικτικά νούμερα αρκούν για να επιβεβαιώσουν του λόγου το αληθές και τα αποτελέσματα αυτού του νομοθετικού πλαισίου:

Σύμφωνα με τα πεπραγμένα του Ειδικού Λογαριασμού Ερευνας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθήνας (ΓΠΑ), της περιόδου 1999 - 2000, η ιδιωτική χρηματοδότηση έρευνας στο ΓΠΑ έφτανε περίπου το 20%.
Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων υλοποίησε την τελευταία πενταετία 150 συνεργασίες για ερευνητικά προγράμματα με ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (πρώην ΑΣΟΕΕ), η έκθεση του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Ερευνας για το 2004 αναφέρει ότι 135 έργα υλοποιήθηκαν απευθείας από τον ιδιωτικό τομέα και 104 από κρατική χρηματοδότηση και χρηματοδοτήσεις της ΕΕ.
Στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς το 14% από τα ερευνητικά προγράμματα που διαχειρίζεται ο Ειδικός Λογαριασμός Ερευνας επιχορηγείται απευθείας από ιδιωτικές εταιρείες, ενώ τα έσοδα από τα μεταπτυχιακά (δηλαδή τα δίδακτρα που πληρώνουν οι φοιτητές) αγγίζουν το 31% των συνολικών εσόδων του Ειδικού Λογαριασμού.
Χρειάζεται να διευκρινίσουμε ακόμα ότι τα προγράμματα αυτά αναφέρονται σε απευθείας χρηματοδότηση από ιδιώτες. Ομως, ιδιωτική χρηματοδότηση υπάρχει και μέσω των προγραμμάτων που εμφανίζονται να χρηματοδοτούνται από την ΕΕ. Αντίστοιχη είναι η κατάσταση στα περισσότερα πανεπιστήμια της χώρας.

Οι ιδιώτες παραγγέλνουν και ελέγχουν
Οταν, όμως, η έρευνα χρηματοδοτείται από ιδιώτες σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις παραγγέλνουν το αντικείμενό της και ελέγχουν την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Για παράδειγμα, εξασφαλίζουν το θάψιμο των αποτελεσμάτων της έρευνας αν αυτά δεν εξυπηρετούν το συμφέρον της επιχείρησης, ανεξάρτητα αν τα αποτελέσματα της έρευνας είναι ευεργετικά για τη λαό.

Πέρσι ο «Ρ» είχε αποκαλύψει τους όρους ενός συμβολαίου, που υπέγραψαν για μια τέτοια έρευνα το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και το Πανεπιστήμιο Κρήτης, με την εταιρεία «Friesland - Hellas» (θυγατρική της «Friesland Foods» που εδρεύει στην Ολλανδία και παράγει τα γνωστά προϊόντα «ΝΟΥΝΟΥ»). Το θέμα της έρευνας ήταν: «Διατροφική αξιολόγηση για το σχεδιασμό προγραμμάτων διατροφικής αγωγής σε νήπια και παιδιά 1 - 4 ετών στην Ελλάδα». Δηλαδή, η «ΝΟΥΝΟΥ» παράγγειλε μια έρευνα για να ελέγξει πώς λειτουργούν τα προϊόντα της και να σχεδιάσει ανάλογα τους στόχους της. Αποκαλυπτικοί γι' αυτό οι όροι χρηματοδότησης της έρευνας από τη συγκεκριμένη εταιρεία: Η «Friesland» μπορεί να ελέγχει και να καθορίζει τι θα δημοσιοποιηθεί και τι όχι από τα αποτελέσματα της έρευνας. Δηλαδή, καθορίζει από την αρχή το χαρακτήρα της έρευνας, καθορίζει ότι η έρευνα γίνεται πρώτα και κύρια για τα συμφέροντά της, καθορίζει μέσω του τρόπου χρηματοδότησης ακόμα και το πώς θα γίνει η έρευνα!

Αποκαλυπτική ήταν και η περίπτωση του Τμήματος Επιστήμης Διατροφής και Διαιτολογίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, που προγραμμάτιζε να ξεκινήσει άλλη μια αντίστοιχη έρευνα («Διατροφή και κληρονομικότητα στην παιδική ηλικία»), αυτή τη φορά με χρηματοδότη την «Κόκα - Κόλα», αλλά το πρόγραμμα στην πορεία πάγωσε!

Τα παραδείγματα δε σταματούν εκεί. Στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου έχει εγκριθεί ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο: «Ποσοτική εκτίμηση/ επιβεβαίωση παραγωγικής διαδικασίας προϊόντων της βιομηχανίας μπισκότων»(!) που χρηματοδοτείται από τη γνωστή εταιρεία μπισκότων «ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΑΕ». Στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών αντίστοιχα, εγκρίθηκε έρευνα με τίτλο: «Περιμετρικοί τοίχοι πληρώσεως: Χρήση οπλισμού αρμών ή διαζωμάτων οπλισμένου σκυροδέματος», που χρηματοδοτείται από το Σύνδεσμο Ελληνικών Βιομηχανιών Κεραμοποιίας!

Ιδεολογική παρέμβαση και στην εκπαιδευτική διαδικασία
Ακόμα, στις οικονομικές σχολές και σε μικρότερο βαθμό στα υπόλοιπα επιστημονικά αντικείμενα, οι ιδιωτικές εταιρείες μπαινοβγαίνουν στις σχολές μέσω διάφορων σεμιναρίων, μέσω των περίφημων «ημερών» ή «βδομάδων» καριέρας, ενώ υπάρχουν εταιρείες που φιγουράρουν ως συνεργάτες πανεπιστημίων καθώς υπογράφουν συμφωνίες για απασχόληση φοιτητών στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης.

Τέτοιου τύπου παρεμβάσεις έχουν ξεκάθαρα ιδεολογικό περιεχόμενο, αφού στο σύνολό τους αποτελούν «συνταγές» για το πώς πρέπει να είναι ο αυριανός εργαζόμενος, μαγειρεμένες από τους αυριανούς εργοδότες των φοιτητών. Θέλουν, δηλαδή, να φτιάχνουν αποφοίτους κομμένους και ραμμένους στα μέτρα και τις απαιτήσεις του κεφαλαίου.

Αποκαλυπτική γι' αυτές τις προθέσεις είναι και η πρωτοβουλία που πήραν πριν λίγους μήνες το ίδρυμα Λαμπράκη μαζί με άλλα 7 ιδρύματα, πίσω από τα οποία κρύβονται επιχειρηματικοί κολοσσοί (Εθνικής Τράπεζας, Μποδοσάκη, Νιάρχου, Ωνάση, Κωστόπουλου, Λεβέντη, Ευγενίδου). Τα «ευαγή» αυτά ιδρύματα ανακοίνωσαν ότι θα μελετούν κατά τακτά χρονικά διαστήματα την απασχόληση αποφοίτων πανεπιστημίων και ΤΕΙ και θα διαθέτουν πληροφορίες για σπουδές στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μέσω διαδικτυακού κόμβου όπου θα περιλαμβάνονται αναλυτικοί οδηγοί σπουδών και περιγράμματα επαγγελματικών κατευθύνσεων. Δηλαδή, θα μελετούν το πόσο προσαρμοσμένοι είναι οι απόφοιτοι των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ στο μοντέλο του εργαζόμενου που επιθυμεί το κεφάλαιο και, φυσικά, θα υποδεικνύουν κατά καιρούς τις αναπροσαρμογές που θα κρίνουν αναγκαίες. Παράλληλα, θα παραγγέλνουν απόφοιτους στις ειδικότητες που θέλουν και θα προσανατολίζουν - μέσω των οδηγών σπουδών - τους υποψήφιους για την Ανώτατη Εκπαίδευση στις κατευθύνσεις που θέλει το κεφάλαιο.

Γιάννα ΣΤΡΕΒΙΝΑ

Μνημόνιο επιχειρηματικότητας των πανεπιστημίων
Το σχέδιο νόμου - πλαισίου για τα ΑΕΙ, που συζητείται στη Βουλή, είναι απόλυτα ταυτισμένο με τις προβλέψεις - αξιώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
 
«Το άτυπο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Χάμπτον Κορτ (Οκτώβριος 2005) αναγνώρισε την έρευνα και ανάπτυξη και τα πανεπιστήμια ως βασικούς πυλώνες της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας. Το Εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του 2006 συμφώνησε να αναληφθεί εντατικότερη δράση σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την προώθηση της ατζέντας αυτής για τα πανεπιστήμια και την έρευνα, η οποία πρέπει να υλοποιηθεί έως το τέλος του 2007 στο πλαίσιο της ανανεωμένης σύμπραξης υπέρ της ανάπτυξης και της απασχόλησης» (Ανακοίνωση της Επιτροπής για την «Επίτευξη της ατζέντας εκσυγχρονισμού για πανεπιστήμια: Εκπαίδευση, έρευνα και καινοτομία», 10/5/2006).

Στην παραπάνω ανακοίνωση της Επιτροπής, η οποία μνημονεύεται στην αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου για την Ανώτατη Εκπαίδευση, που συζητείται αυτές τις μέρες στη Βουλή, εμφανίζονται γλαφυρά οι λόγοι για το μπαράζ των μεταρρυθμίσεων στην Παιδεία. Η κυβέρνηση τρέχει να προλάβει την προθεσμία, ευθυγραμμιζόμενη με την Επιτροπή, που αναφέρεται στα θέματα αυτά ως «εθνική προτεραιότητα». Γι' αυτό, πριν ακόμα ολοκληρωθεί η ψήφιση του νόμου - πλαισίου, αναγγέλλει τα επόμενα νομοσχέδια, για τα μεταπτυχιακά και την έρευνα. Ταυτόχρονα, το ΠΑΣΟΚ εμφανίζεται «βασιλικότερο του βασιλέως», εγκρίνοντας και επαυξάνοντας για τους ρυθμούς προώθησης των αντιδραστικών αλλαγών.

Στόχος της μεταρρύθμισης η αύξηση της ανταγωνιστικότητας
Οτι ο νέος νόμος - πλαίσιο οδηγεί στην ιδιωτικοοικονομική λειτουργία των πανεπιστημίων, στην υποβάθμιση των σπουδών και στη μετατροπή των ιδρυμάτων σε παραμάγαζα των επιχειρήσεων, πέρα από το ίδιο το σχέδιο και τα επιμέρους άρθρα του, φαίνεται και από την αιτιολογική έκθεση που το συνοδεύει.

Εκεί σημειώνεται ότι η ανάπτυξη της γνώσης είναι σημαντική, καθώς «η Ευρώπη δεν μπορεί να ανταγωνιστεί άλλες προηγμένες οικονομίες ούτε στη βάση των φυσικών πόρων ούτε σε φτηνή εργασία». Και συμπληρώνει ότι «χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία διαθέτουν όλο και μεγαλύτερο υψηλής εξειδίκευσης ανθρώπινο δυναμικό που προσφέρει χαμηλού κόστους υπηρεσίες, με αποτέλεσμα να "απειλούνται" οι οικονομικές δραστηριότητες που συνδέονται με τον τριτογενή τομέα της οικονομίας, ο οποίος αποτελεί κύρια παραγωγική δραστηριότητα της Ευρώπης». Με άλλα λόγια, η «γνώση» που θα παρέχεται έχει στόχο να ανέβει η ανταγωνιστικότητα μέσω της υπερεκμετάλλευσης, η αναπαραγωγή εργατικού δυναμικού πιο αποδοτικού και πιο φτηνού για το κεφάλαιο.

Στρατηγικής σημασίας η σύνδεση με τις επιχειρήσεις

Στην Ανακοίνωση της Επιτροπής φαίνεται ξεκάθαρα ότι στόχος του νέου νόμου είναι το άνοιγμα της πόρτας των πανεπιστημίων στις επιχειρήσεις και η προσαρμογή τους στις απαιτήσεις της αγοράς. Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι: «Μολονότι τα πανεπιστήμια πρέπει να διατηρήσουν το χαρακτήρα της δημόσιας αποστολής τους (...) όλο και περισσότερο πρέπει να λειτουργούν ως οικονομικοί συντελεστές, ικανοί να ανταποκρίνονται καλύτερα και γρηγορότερα στις απαιτήσεις της αγοράς και να αναπτύσσουν εταιρικές σχέσεις με σκοπό την εκμετάλλευση των επιστημονικών και τεχνολογικών γνώσεων». Και τονίζει ότι τα πανεπιστήμια «πρέπει να αναγνωρίσουν ότι οι σχέσεις τους με την επιχειρηματική κοινότητα έχουν στρατηγική σημασία και αποτελούν μέρος της δέσμευσής τους να υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον».

Επιπλέον, αναφέρει ότι στο μέλλον «φαίνεται πιθανό το μεγαλύτερο ποσοστό των κονδυλίων που χρειάζεται για να συμπληρωθεί το έλλειμμα χρηματοδότησης να προέρχεται από μη δημόσιες πηγές» (βλ. επιχειρήσεις και δίδακτρα), καθώς και ότι τα κράτη «θα πρέπει να εξετάσουν με κριτικό βλέμμα» το συνδυασμό «αφ' ενός διδάκτρων και αφ' ετέρου συστημάτων υποστήριξης». Δηλαδή, βάλτε δίδακτρα, αλλά προβλέψτε και υποστήριξη για τους φοιτητές που δε θα μπορούν να τα πληρώσουν. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και το νομοσχέδιο της κυβέρνησης με τις ανταποδοτικές υποτροφίες και τα δάνεια. Τα δίδακτρα είναι ζήτημα χρόνου...

Φοιτητές και ερευνητές «dealers» του έργου τους
Η Επιτροπή στα μέτρα που καλεί να πάρουν τα κράτη - μέλη για τα πανεπιστήμια μεταξύ άλλων περιλαμβάνει την «αυτονομία», την «υποχρέωση λογοδοσίας» και την «προσαρμογή των συστημάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε νέες απαιτήσεις δεξιοτήτων». Δηλαδή, στόχος της μεταρρύθμισης είναι η προσαρμογή του συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης στις σημερινές απαιτήσεις δεξιοτήτων της αγοράς και όχι στην επιστημονική συγκρότηση. Ενώ τα πανεπιστήμια θα πρέπει να προχωρήσουν «σε στρατηγικές επιλογές» με «εσωτερικές μεταρρυθμίσεις ώστε να επεκτείνουν τη χρηματοδοτική τους βάση, να ενισχύσουν τους τομείς στους οποίους αριστεύουν και να αναπτύξουν την ανταγωνιστική θέση τους». Δηλαδή να γίνουν ελκυστικά για τις επιχειρήσεις προκειμένου να τα χρηματοδοτήσουν.

Βασικό παράγοντα για τις αλλαγές αυτές σημειώνει τις «δομημένες εταιρικές σχέσεις με την επιχειρηματική κοινότητα» που «προσφέρουν στα πανεπιστήμια ευκαιρίες για να μοιράζονται καλύτερα τα αποτελέσματα της έρευνας, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τις άδειες εκμετάλλευσης». Δηλαδή, να πωλούν τα πανεπιστήμια τις ανακαλύψεις τους στις επιχειρήσεις και εκείνες να τις εκμεταλλεύονται για τη δική τους κερδοφορία. Η Επιτροπή λέει ότι «οι διασυνδέσεις με επιχειρήσεις μπορούν να αποδώσουν πρόσθετα κονδύλια χρηματοδότησης, π.χ. για την επέκταση της ερευνητικής ικανότητας ή για την παροχή μαθημάτων επιμόρφωσης». Δηλαδή, εκτός από προσέλκυση ιδιωτικής χρηματοδότησης, τα πανεπιστήμια να γίνουν Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης για στελέχη επιχειρήσεων.

Ταυτόχρονα, καλεί τα πανεπιστήμια να πάρουν μέτρα «αλληλεπίδρασης με την κοινωνία» όχι για να την ανυψώσουν πνευματικά, αλλά για να διαφημιστούν, να γίνουν ένα είδος dealer της δουλιάς τους, καθώς κάτι τέτοιο «θα βοηθήσει τα πανεπιστήμια να προωθήσουν τις διάφορες δραστηριότητές τους και να πείσουν την κοινωνία, τις κυβερνήσεις και τον ιδιωτικό τομέα ότι αξίζει να επενδύσουν σε αυτά»!

Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, η Επιτροπή τονίζει ότι τα πανεπιστήμια θα «χρειαστούν εξωτερική υποστήριξη για την πραγματοποίηση των αναγκαίων οργανωτικών αλλαγών και για την ανάπτυξη επιχειρηματικής νοοτροπίας και δεξιοτήτων διαχείρισης» και προτείνει τη δημιουργία «τοπικών "κόμβων για τη δημιουργία και μετάδοση γνώσεων" ή συνδέσμων με επιχειρήσεις». Τονίζει ότι «η ανάπτυξη των δεξιοτήτων επιχειρηματικής δραστηριότητας, διαχείρισης και καινοτομίας θα πρέπει να καταστεί αναπόσπαστο μέρος των πτυχιακών σπουδών, της ερευνητικής κατάρτισης και των στρατηγικών διά βίου μάθησης για το προσωπικό των πανεπιστημίων». Με άλλα λόγια, να πάρουν για δασκάλους τους τις επιχειρήσεις για να τους μεταλαμπαδεύσουν τον τρόπο λειτουργίας και κερδοφορίας τους. Προφανώς, αφού θα πρέπει να μαθαίνουν όχι μόνο να ερευνούν, αλλά και να διαφημίζουν και να πωλούν στην αγορά το επιστημονικό και ερευνητικό τους έργο! Το κεφάλαιο δεν το ενδιαφέρει η έρευνα, αλλά πώς το «προϊόν» θα αξιοποιείται για την κερδοφορία, πώς θα είναι εμπορικά εκμεταλλεύσιμο. Χαρακτηριστικό είναι πως για τους υποψήφιους ερευνητές αναφέρει ότι πρέπει «να αποκτούν δεξιότητες στην έρευνα και τη διαχείριση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, στην επικοινωνία, στη δικτύωση, στην επιχειρηματική νοοτροπία».

Ακόμα, σημειώνεται ότι «τα κράτη μέλη πρέπει να αξιοποιούν και να ανταμείβουν την ικανότητα διαχείρισης και ηγεσίας εντός των πανεπιστημίων», δηλαδή τους μάνατζερ και μάλιστα προτείνει τη «συγκρότηση εθνικών φορέων» ειδικά για την κατάρτιση των διαχειριστών της ιδιωτικοοικονομικής λειτουργίας των ιδρυμάτων!

«Τα πανεπιστημιακά προγράμματα πρέπει να είναι δομημένα με τρόπο που να ενισχύει άμεσα τη δυνατότητα απασχόλησης των πτυχιούχων», δηλαδή να καταρτίζουν στις ανάγκες που έχει σήμερα, τώρα, η αγορά και όχι να διαμορφώνουν επιστήμονες. Στο ίδιο πνεύμα, σημειώνει ότι «θα πρέπει να επικεντρώνονται λιγότερο στους επιστημονικούς κλάδους και περισσότερο στους τομείς έρευνας». Με τον όρο «τομείς έρευνας» ή «διεπιστημονικότητα», όπως αναφέρεται σε άλλο σημείο, υπονοούν στην ουσία ότι αντί να συγκροτούνται οι σπουδές με βάση το επιστημονικό αντικείμενο, θα πρέπει να διαμορφώνονται προγράμματα και ειδικότητες ληξιπρόθεσμης κατάρτισης σε τομείς του ενδιαφέροντος των επιχειρήσεων.

Ανταποδοτικά κριτήρια αξιολόγησης
«Τα πανεπιστήμια θα πρέπει να χρηματοδοτούνται περισσότερο για όσα πράττουν και όχι για ό,τι είναι, με την εστίαση της χρηματοδότησης στα σημαίνοντα παραγόμενα αποτελέσματα και όχι στο εισερχόμενο δυναμικό». Δηλαδή, η χρηματοδότηση να εξαρτάται από την επίτευξη των στόχων αποδοτικότητας που τους θέτει το κεφάλαιο.

Αποκαλυπτική για τα κριτήρια της αξιολόγησης είναι υποσημείωση της ανακοίνωσης της Επιτροπής, όπου λέει: «Τα πανεπιστήμια με ενεργό ερευνητική δράση δε θα πρέπει να αξιολογούνται και να χρηματοδοτούνται στην ίδια βάση με άλλα πανεπιστήμια, λιγότερο δραστήρια στην έρευνα, αλλά ισχυρότερα όσον αφορά την ενσωμάτωση φοιτητών από μειονεκτούσες ομάδες ή την ενεργό προώθηση της τοπικής βιομηχανίας και των υπηρεσιών». Τα ιδρύματα δηλαδή που δραστηριοποιούνται στην έρευνα και τις ανάγκες του κεφαλαίου θα πρέπει να αξιολογούνται και να χρηματοδοτούνται περισσότερο από τα μαζικά ιδρύματα όπου συρρέει η πλειοψηφία.

Θέτει ως κριτήρια για όλους τα ποσοστά ολοκλήρωσης των σπουδών και ποσοστά απασχόλησης των αποφοίτων. Δηλαδή, σχολές που δεν έχουν άμεση απορρόφηση, όπως η Φιλοσοφική και η Φυσικομαθηματική, θα υποχρηματοδοτούνται και μπορεί και να οδηγηθούν σε κλείσιμο. Στα κριτήρια αξιολόγησης, για τα πανεπιστήμια «με ενεργό ερευνητική δράση», προσθέτει τα ερευνητικά επιτεύγματα, επιτυχείς αιτήσεις ανταγωνιστικής χρηματοδότησης, διπλώματα ευρεσιτεχνίας και άδειες εκμετάλλευσης, βιομηχανικές ή και διεθνείς εταιρικές σχέσεις κλπ. Πάνω απ' όλα στην αξιολόγηση μετρά η επιχειρηματική δραστηριότητα που αναπτύσσουν τα πανεπιστήμια για την εμπορική εκμετάλλευση των «προϊόντων». Δηλαδή, αν στη Ν. Αφρική ανακαλύψουν ένα φάρμακο για το AIDS, να μην μπορούν να το διαθέσουν φτηνά σε όλο τον κόσμο, αλλά να πατεντάρεται για να το μοσχοπουλάει μια φαρμακευτική εταιρεία και ας πεθαίνει κόσμος...

Είναι περισσότερο από προφανές ότι ο στρατηγικός χαρακτήρας του νέου νόμου - πλαισίου είναι να προσαρμόσει τα πανεπιστήμια στις ανάγκες του κεφαλαίου. Να δώσει στην αγορά το ελεύθερο να παρεμβαίνει όχι μόνο με τη χρηματοδότηση, αλλά και με την ιδεολογική χειραγώγηση στα πανεπιστήμια, να γαλουχήσει φοιτητές, πανεπιστημιακούς, ερευνητές με τις αξίες της επιχειρηματικότητας. Να γίνουν τα πανεπιστήμια ένα παζάρι, με αγοραία λογική, όπου προγράμματα σπουδών, δυναμικό και έρευνα θα προχωρούν με βάση τι συμφέρει και τι όχι το κεφάλαιο.

Ελένη ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ

Οι βασικές αρχές της Ενιαίας Ανώτατης Εκπαίδευσης
 
Η Ανώτατη Εκπαίδευση δεν έχει ανάγκη μεταρρύθμισης, αλλά ανασυγκρότησης, με γνώμονα τις δώδεκα βασικές κατευθύνσεις που ακολουθούν:

1. Σκοπός και μέτρο της προόδου της Ανώτατης Εκπαίδευσης πρέπει να πάψει να είναι η συμμετοχή της στην κερδοφορία και να γίνει η συμβολή της στη γενική ευημερία, στην απαλλαγή της ανθρώπινης ζωής από το μόχθο, τη στέρηση, την άγνοια και τις προκαταλήψεις, γιατί αυτός είναι ο σκοπός της επιστήμης που τα πανεπιστήμια οφείλουν να υπηρετούν.

2. Η Ανώτατη Εκπαίδευση πρέπει να είναι δημόσια και δωρεάν και να παρέχεται από δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα, που χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από το κράτος. Η επιστήμη, σαν προϊόν της εργασίας χιλιάδων επιστημόνων και στοχαστών μέσα στους αιώνες, είναι κοινωνικό δημιούργημα και κοινωνική ιδιοκτησία. Κανείς δεν επιτρέπεται να την εκμεταλλεύεται και να την ιδιοποιείται για όφελος ατομικό.

3. Για να εκπληρώσει την κοινωνική της αποστολή, η Ανώτατη Εκπαίδευση πρέπει να διαθέτει στο σύνολό της το υψηλότερο δυνατό επιστημονικό επίπεδο. Χρειάζεται δηλαδή να είναι Ενιαία, με ισότιμα ιδρύματα που δεν ανταγωνίζονται, αλλά συνεργάζονται: Εχθρό τους δεν έχουν τα άλλα ιδρύματα, αλλά τους καταναγκασμούς της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Φιλοδοξία τους δεν είναι η εξουδετέρωση του αντιπάλου για να επιβιώσουν ή να ανέβουν στο βάθρο της «αριστείας», αλλά η συνένωση των επιστημονικών τους δυνάμεων για την καταπολέμηση αυτών των καταναγκασμών.

4. Η έρευνα, η παραγωγή νέας γνώσης και όχι μόνον η αναπαραγωγή της παλιάς είναι το ειδοποιό χαρακτηριστικό της Ανώτατης Εκπαίδευσης, το στοιχείο που τη διακρίνει από τις προηγούμενες βαθμίδες. Ιδρύματα που δε διεξάγουν έρευνα δεν μπορεί να ανήκουν στην Ανώτατη Εκπαίδευση - όπως διατάζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή - ούτε μπορεί η ερευνητική εργασία να αποκόπτεται από τη διδασκαλία και να διπλαμπαρώνεται σε εφτασφράγιστα και χειραγωγούμενα από τα μονοπώλια εργαστήρια και Ερευνητικά Ινστιτούτα προς αποφυγήν της «βιομηχανικής κατασκοπίας».

5. Τα αποτελέσματα της ερευνητικής δουλιάς πρέπει να είναι ελεύθερα και ανοιχτά στον καθένα, για να μπορεί η επιστήμη να προχωρά ανεμπόδιστη από τα διάφορα νομικά σύνεργα κατοχύρωσης του μονοπωλιακού ελέγχου της (πατέντες, άδειες εκμετάλλευσης, ιδιωτικά συμβόλαια κλπ.). Προπαντός όμως η ελεύθερη διάδοση της επιστήμης είναι αναγκαία για να εμποδιστεί η μονοπωλιακή εκμετάλλευσή της και τα θαυμαστά επιτεύγματά της στην ιατρική, στη βιολογία, στη φαρμακευτική και τους άλλους τομείς, να γίνουν προσιτά σε όλο το λαό και όχι μόνο στους λίγους που μπορούν να τα ακριβοπληρώνουν.

6. Θεμελιώδης όρος για την επιστημονική υπόσταση των ανώτατων ιδρυμάτων - μαζί με την έρευνα - είναι η διαφύλαξη του επιστημονικού αντικειμένου σπουδών. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ανήκουν στην Ανώτατη Εκπαίδευση τα διάφορα προγράμματα ασυνάρτητων μαθήσεων που κατασκευάζει η αγορά και τα οποία ο νόμος - πλαίσιο αποκαλεί «γνωστικά αντικείμενα», ενώ η ΕΕ «διεπιστημονικότητα»! Η εξέλιξη της επιστήμης σε συνδυασμό με τις κοινωνικές ανάγκες είναι οι παράγοντες που πρέπει να καθορίζουν το αντικείμενο των σπουδών και όχι οι εκμεταλλευτικές ανάγκες των επιχειρήσεων για ευέλικτο εργατικό δυναμικό μιας χρήσης.

7. Η επιστημονική γνώση δεν μπορεί ποτέ να είναι προσαρμοσμένη στις εφήμερες ανάγκες της αγοράς, γιατί η επιστήμη είναι η αδιάκοπη προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει τα πιο σταθερά και ανθεκτικά στο χρόνο στοιχεία της πραγματικότητας, τις εσωτερικές σχέσεις και τους νόμους που την κυβερνούν. Η «κατάρτιση», που καλούνται σήμερα να υπηρετήσουν τα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ, δεν έχει καμία θέση στην Ανώτατη Εκπαίδευση γιατί δεν είναι επιστημονική γνώση, αλλά ένα εμπόρευμα που σαν τ' άλλα εμπορεύματα φθείρεται και χάνει την αξία της, μετατρέποντας τους αποφοίτους σε ισόβιους γυρολόγους των καταρτίσεων και της ψευτοαπασχόλησης.

8. Το περιεχόμενο και η διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών διαμορφώνεται με κριτήριο την κατάκτηση από τους αποφοίτους βαθιάς γνώσης του επιστημονικού αντικειμένου και ικανότητας για ελεύθερη κρίση, αυτονομία και δημιουργικότητα στην επιστημονική εργασία και στο επάγγελμα. Γι' αυτό το πρόγραμμα σπουδών κάθε τμήματος είναι επιστημονικά διαρθρωμένο ώστε να μεταδίδει στους φοιτητές όλη την απαιτούμενη για το αντικείμενο των σπουδών τους γενική και ειδική γνώση, καθώς και να τους εισάγει στις μεθόδους της έρευνας, αντί να αρκείται σε μια απλή μετάδοση μεθόδων εκμετάλλευσης και εργαλειακής χρήσης της υπάρχουσας γνώσης. Το πτυχίο αποτελεί τη μόνη απόδειξη ότι ο κάτοχός του διαθέτει όλα τα απαιτούμενα προσόντα για την άσκηση του επιστημονικού επαγγέλματος.

9. Οι προπτυχιακές σπουδές είναι ενιαίες και διακρίνονται από τις μεταπτυχιακές στο ότι σε αυτές το βάρος δίνεται στη μετάδοση της γνώσης που έχει ήδη παραχθεί, ενώ στις μεταπτυχιακές το βάρος δίνεται στην παραγωγή νέας γνώσης. Οι μεταπτυχιακές σπουδές είναι επίσης ενιαίες και οδηγούν αποκλειστικά σε διδακτορικό δίπλωμα. Η διάσπαση των προπτυχιακών σπουδών σε ταχύρυθμους κύκλους «κατάρτισης», που προβλέπει η Διαδικασία της Μπολόνια (σύντομος μονοετής, τριετής, διετής), δεν υπαγορεύεται από τις ανάγκες της επιστήμης, αλλά από τις απαιτήσεις των πολυεθνικών για μερική και ληξιπρόθεσμη απασχόληση των αποφοίτων στο πλαίσιο της διαρκούς εναλλαγής επαγγελμάτων.

10. Η καλλιέργεια επιστημονικής κοσμοθεωρητικής αντίληψης και διαλεκτικού τρόπου σκέψης αποτελεί βασικό μέλημα της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Ιδιαίτερα στην εποχή μας που η τεράστια συσσώρευση γνώσης καθιστά αδύνατη την κατάκτησή της από τον μεμονωμένο επιστήμονα κι ερευνητή, η ανάπτυξη επιστημονικής κοσμοαντίληψης είναι καθοριστικός όρος για να μπορεί ο κάθε επιστήμονας να ξεπεράσει τις διαχωριστικές γραμμές του καταμερισμού του, να δει πέρα από το στενό ορίζοντα του αντικειμένου του τον κόσμο ενιαία, σαν ολότητα, στην κίνηση και στην αλληλεξάρτησή του, όπως πραγματικά είναι.

11. Η ανταπόκριση των πανεπιστημίων στην κοινωνική τους αποστολή δεν είναι θέμα μηχανισμών επιθεώρησης και μέτρων συμμόρφωσης, που εύσχημα αποκαλούνται «αξιολόγηση» και «κοινωνική λογοδοσία». Πρώτα και κύρια είναι ζήτημα μιας άλλης, συλλογικής οργάνωσης και προγραμματισμού της παραγωγής και της κοινωνίας. Από τη στιγμή που η κοινωνία θα θέτει συλλογικά τους στόχους της, θα πάψει ο έλεγχος του βαθμού εκπλήρωσής τους να είναι μια διαδικασία καταναγκαστική, όπως γίνεται σήμερα, που οι στόχοι καθορίζονται από το συμφέρον της ολιγαρχίας του πλούτου και είναι αντίθετοι και εχθρικοί προς τη μεγάλη πλειονότητα των πανεπιστημιακών, των φοιτητών - σπουδαστών και του λαού. Σε μια τέτοια προοπτική η πανεπιστημιακή κοινότητα μαζί με την εργατική τάξη και το λαό, όντας συμμέτοχοι στον κοινωνικό σχεδιασμό, θα νιώθουν δική τους υπόθεση την υλοποίησή του. Επομένως,

12. Ο αγώνας για την ανασυγκρότηση στην Ανώτατη Εκπαίδευση συνδέεται με τον αγώνα για την ανασυγκρότηση όλης της κοινωνίας. Η ενιαία πάλη για μια άλλη εξουσία, που θα κατευθύνεται από το λαό και προς το λαό, είναι ο μόνος τρόπος για να απελευθερωθούν οι ανεξάντλητες δυνατότητες που έχει η επιστήμη να ανυψώνει την υλική και πνευματική στάθμη όλης της κοινωνίας.