ΝΑΙ στήν Ἀναθεώρηση τοῦ ἄρθρου 16

Ἀπό τή βιομηχανική ἐπανάσταση καί μετά, στόν εὐρωπαϊκό χῶρο, κατέστη δυνατός ὁ διανοητικός καί θεσμικός πλουραλισμός εἴτε σέ ἰδεολογικό ἐπίπεδο μέ τήν ἐμφάνιση, κυρίως, τῶν κοινωνικῶν, πολιτικῶν καί ἀνθρωπολογικῶν θεωριῶν εἴτε σέ θεσμικό-ἐξουσιαστικό, ἀνατρέποντας  ὅ,τι δέν ἦταν δημοκρατικό (ἔσχατη διαδικασία ἡ πρό 15ετίας ἀνατροπή τῶν αὐτοαποκαλούμενων «λαϊκῶν δημοκρατιῶν τοῦ ὑπαρκτοῦ σοσιαλισμοῦ» στήν ἀνατολική Εὐρώπη). Σέ αὐτό τό πλαίσιο τοῦ διανοητικοῦ καί θεσμικοῦ πλουραλισμοῦ, θεμελιώθηκε ἡ σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία καί ὑπό αὐτοῦ τοῦ γεγονότος ἀναπτύχθηκαν ὅλες οἱ διαδικασίες ἐκδημοκρατισμοῦ καί ἐκσυγχρονισμοῦ καί στό χῶρο τῆς Παιδείας, τῆς ἐκπαίδευσης, τῆς γνώσης, τῆς ἐπιστήμης καί τῆς ἔρευνας.

            Στήν Ἑλλάδα, τά τελευταῖα 33 χρόνια ἡ δημοκρατία, ὡς διαδικασία πολιτικῆς ἐξουσίας, δέν ἔχει κατορθώσει νά ὑπερβεῖ τά κομματικά στεγανά σέ ἐπιμέρους σημαντικότατα ζητήματα πού ἔχουν νά κάνουν μέ τό μέλλον τῆς χώρας. Φαίνεται, ὅμως, ὅτι στό χῶρο τῆς παιδείας, οἱ περισσότεροι κατανοοῦν σήμερα πώς τό ὑπάρχον σύστημα εἶναι ξεπερασμένο, μονολιθικό, μή ἀνταγωνιστικό, μή καινοτόμο, ἀποκομμένο ἀπό τίς ἀνάγκες τῆς κοινωνίας μέ ἀδιαφανεῖς διαδικασίες π.χ στίς ἐκλογές νέων μελῶν ΔΕΠ, καθόλα, ὅμως, νομότυπες καί γι΄αὐτό συναινοῦν, ἔστω καί λεκτικά, στήν ἀναγκαιότητα ριζικῶν ἀλλαγῶν.

            Τό Σύνταγμα μέσα ἀπό τήν κοινοβουλευτική διαδικασία τῆς ἀναθεώρησης ὀφείλει νά ἐμβαθύνει τή δημοκρατία στούς θεσμούς καί στίς ἐξουσίες πού αὐτοί ἐκφράζουν. Ἡ ἰδεολογική βάση τῆς ἀναθεώρησης τοῦ ἄρθρου 16 (ἄν ὄχι τῆς πλήρους κατάργησής του καί τῆς ἐκ νέου ἀναδιατύπωσής του, καθώς ὁ κρατικός καί ὁ μή κρατικός πλέον φορέας θά πρέπει νά εἰδωθοῦν ἀπό κοινοῦ ὡς ἕνα ἑνιαῖο ἐθνικό σύστημα τριτοβάθμιας ἐκπαίδευσης), θά πρέπει νά στηρίζεται στήν ἑξῆς γιά τή δημοκρατία δομική ἄποψη: ἐκδημοκρατισμός στό  χῶρο τῆς Ἀνώτατης ἐκπαίδευσης σημαίνει ἄρση τῆς κρατικίστικης μονοπωλιακῆς ἀντίληψης γιά τήν παροχή γνώσης. Ἀλλαγή ὅλου τοῦ δομικοῦ πλαισίου λειτουργίας τῆς ἔρευνας καί τῆς ἐπιστήμης μέ τή ἐλεύθερη συμμετοχή σέ αὐτήν ἐκτός τοῦ δημοσίου καί ἄλλων φορέων, κοινωνικῶν ἤ ἰδιωτικῶν.

            Τί σημαίνει, ὅμως, πρακτικά αὐτό; Γιά τό σύγχρονο ἄνθρωπο ἡ ὕπαρξη μόνο κρατικῶν μονοπωλίων εἴτε στήν τηλεόραση εἴτε στήν ἐπικοινωνία εἴτε στήν ἐνέργεια εἴτε στή γνώση καί στήν ἔρευνα εἶναι κατ’ἀρχάς ἀδιανόητη μέ τήν ἔννοια ὅτι δέν ὑπάρχει ὀρθός λόγος πού νά δικαιολογεῖ την ὕπαρξη αὐτῶν τῶν μονοπωλίων. Κυρίως, ὅμως, εἶναι βαθειά ἀντιδημοκρατική, γιατί λειτουργεῖ ὡς ἀπαγόρευση συμμετοχῆς στόν ὁποιοδήποτε φορέα ἤ ἰδιώτη πού ἐπιθυμεῖ νά συμμετέχει. Κατ’ἀνάγκην ἡ προσκόλησση σέ ὅτι δήποτε κρατικίστικο ἀποτελεῖ ἐμμονή σέ παρελθοντικές ἑρμηνεῖες πού στήν ἐποχή τους μπορεῖ νά ἦταν σύγχρονες καί προοδευτικές, σήμερα, ὅμως, ἀποτελοῦν  τήν ἐμπροσθοφυλακή τῆς ἀντίδρασης καί τῆς ἀδράνειας. Γι αὐτό τό λόγο, σέ καμία χώρα τῆς Εὐρώπης, σήμερα, δέν ὑφίσταται ἀπαγόρευση δημιουργίας μή κρατικῶν καί μή κερδοσκοπικῶν ΑΕΙ εἴτε ἀπό φορεῖς εἴτε ἀπό ἰδιῶτες. Ἀντιθέτως ὑπάρχουν λίγα καί καλά (Τό Bocconi στήν Ἰταλία, τῆς Ναβάρας στήν Ἰσπανία, τό Διεθνές Παν/μιο τῆς Βρέμης στή Γερμανία, κάποια Ἰησουίτικα Παν/μια στή Γαλλία καί στό Βέλγιο κ.ἄ.), ὅπως, ἀντιστοίχως, ὑπάρχουν πολλά καί καλά δημόσια, χωρίς νά ἐμπλέκονται μεταξύ τους σέ ἄγονες ἀντιπαραθέσεις καί συγκρούσεις. Νά ἀναφερθεῖ γιά παράδειγμα ὅτι ἡ ἀποκοδικωποίηση τοῦ ἀνθρωπίνου γονιδιώματος ὁλοκληρώθηκε τό 2001 ἀπό τό ἀνεξάρτητο μή κερδοσκοπικό παν/μιο τοῦ Γουέλκαμ.

Ἐπί τῆς οὐσίας, ἀναθεώρηση σημαίνει τροποποίηση τῆς παρ.5 τοῦ ἄρθρου 16 ἡ ὁποία προβλέπει ὅτι : «ἡ ἀνώτατη ἐκπαίδευση παρέχεται ἀποκλειστικά ἀπό ἱδρύματα πού ἀποτελοῦν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου μέ πλήρη αὐτοδιοίκηση», τῆς παρ.8 πού προβλέπει ὅτι ἡ «σύσταση ἀνωτάτων σχολῶν ἀπό ἰδιῶτες ἀπαγορεύεται» καί τῆς παρ.6 πού ἀναφέρεται στά μέλη ΔΕΠ τῶν δημοσίων ΑΕΙ. Ἡ παρ.7 θά πρέπει νά καταργηθεῖ μετά τήν ἀνωτατοποίηση τῶν ΤΕΙ σέ ΑΤΕΙ καί τῶν ΑΕΣ σέ ΑΕΑ 4ετοῦς φοιτήσεως.

            Τό πιό σοβαρό, ὅμως, ζήτημα στήν ὅλη συζήτηση γιά τό ἄρθρο 16 ἀποτελεῖ ἡ θεσμική δομή πού θά θεσπίσει ὁ ἐκτελεστικός νόμος γιά τή μορφή λειτουργίας πού θά πρέπει νά ἔχουν τά μή κρατικά καί μή κερδοσκοπικά ΑΕΙ. Ἡ αὐστηρότητα, ὡς βασική ἀρχή, θά πρέπει νά θεωρηθεῖ δεδομένη καί θά πρέπει νά λειτουργήσει ὡς ἐλεγκτικός παράγοντας ἔναντι τῶν Ἐργαστηρίων Ἐλευθέρων Σπουδῶν, τῶν ὁποίων ἡ λειτουργία ἅπτεται ἀκριβῶς τῆς ἐλεγκτικῆς δυνατότητας πού ὀφείλει νά ἔχει μιά δημοκρατική κοινωνία. Ἡ ὁποιαδήποτε δυνατότητα θά πρέπει νά ἀποβλέπει στή δημιουργία ΑΕΙ μέ κοινωφελή δράση καί ὑπό κρατικό ἔλεγχο καί ἄδεια. Παράλληλα θά πρέπει νά διασφαλίζει τά προσόντα τῶν μελῶν ΔΕΠ, τόν τρόπο εἰσαγωγῆς καί νά ἐγγυᾶται τήν ἐπιστημονική ἐλευθερία καί ἔρευνα. Ὅλα αὐτά προϋποθέτουν θεσμοθετημένες δομές καί νόρμες καί δημόσιο ἔλεγχο.

             Ἡ ἀναθεώρηση λοιπόν τοῦ ἄρθρου 16 ἅπτεται ζητημάτων λειτουργίας κατά δημοκρατικό τρόπο τῶν ἴδιων τῶν θεσμῶν, θέτοντας θέμα ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων καί ἐλευθερίας τῶν πολιτῶν. Ἡ πολιτεία ὀφείλει νά ἀπεγκλωβίσει τή λογική της ἀπό ἀρχές ἀντιδραστικῶν νοοτροπιῶν καί νά ἐπιτρέψει στήν κοινωνία νά ἀναπτύξει δυναμικές πού θά ἀνατρέπουν τίς ΔΗΘΕΝ προοδευτικές ἀντιλήψεις κάποιων ἐγκλωβισμένων σέ συστήματα οὐτοπικῆς ἰδεοληπτικῆς αὐτοπραγμάτωσης. Οἱ φοβίες ἀρνοῦνται τίς δημιουργικές δυναμικές καί ναρκοθετοῦν τό μέλλον τοῦ διανοητικοῦ καί θεσμικοῦ πλουραλισμοῦ, ἐνῶ οἱ ἀπαγορεύσεις ἀποτελοῦν παρωχημένες ἀπόψεις τοῦ συγκεντρωτικοῦ κρατισμοῦ.

Ἀρβανίτης Χριστόφορος

Καθηγητής στό Γενικό Μουσικό Θεσσαλονίκης

Θεολόγος-Δρ. Κοινωνιολογίας τῆς θρησκείας