ΓΙΑΝΝΟΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ 
ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ

Να ανασυνταχθεί ριζικά το αναχρονιστικό πλαίσιο λειτουργίας των πανεπιστημίων

Οι αντιπαραθέσεις γύρω από το άρθρο 16 του Συντάγματος συσκοτίζουν τα ουσιαστικά προβλήματα της ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας. Οι αναφορές σε «εμφυλιοπολεμικά κατάλοιπα» ή σε «δημοκρατικές κατακτήσεις» παραπέμπουν στην Ιστορία. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν το πλαίσιο λειτουργίας των ελληνικών πανεπιστημίων και των ΤΕΙ είναι αναχρονιστικό, αν χρειάζεται επαναστατική αναμόρφωση, και αν το άρθρο 16 αποτελεί μέρος του συνολικού προβλήματος.

Την εποχή της γνώσης, η ενίσχυση και αναβάθμιση της Παιδείας αποτελεί προϋπόθεση για πρόοδο και ευημερία. Είναι κοινά αποδεκτό ότι «η μόρφωση είναι κοινωνικό αγαθό και όλοι πρέπει να έχουν δικαίωμα σε αυτήν». Όμως, το σημερινό σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης αντανακλά, και δεν αντιμετωπίζει, τις κοινωνικές ανισότητες. Όλες οι στατιστικές δείχνουν ότι η πλειοψηφία όσων σπουδάζουν στα ΑΕΙ της χώρας μας προέρχεται από τα μεσαία και ανώτερα στρώματα, ενώ μόνο ένα μικρό ποσοστό προέρχεται από τις οικονομικά ασθενέστερες οικογένειες.

Η λογική του σημερινού συστήματος, που θέλει τη ζωή ενός 17χρονου παιδιού να κρίνεται μέσα στις λίγες ώρες που διαρκούν οι πανελλαδικές εξετάσεις, είναι και απάνθρωπη και κοινωνικά άδικη.

Πολλές μη προνομιούχες οικογένειες των οποίων τα παιδιά δεν επιτυγχάνουν στις πανελλαδικές εξετάσεις αδυνατούν να τα στείλουν να σπουδάσουν στο εξωτερικό.

Είναι, όμως, χαρακτηριστικό της ανεπάρκειας του συστήματος της ανώτατης εκπαίδευσης ότι διαθέτουμε τη θλιβερή «πρωτιά» να είμαστε η χώρα με τη μεγαλύτερη φοιτητική μετανάστευση. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η αναλογία των Ελλήνων που σπουδάζουν στο εξωτερικό είναι 5.527 φοιτητές ανά ένα εκατομμύριο κατοίκους με δεύτερη τη Μαλαισία(!), η οποία «εξάγει» 1.777 ανά ένα εκατομμύριο κατοίκους! Η ποιοτική υστέρηση της ανώτατης εκπαίδευσης αναδεικνύεται και από το γεγονός ότι οι απόφοιτοι των πανεπιστημίων μας έχουν ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Η αποσύνδεση των πανεπιστημίων από την αγορά εργασίας περιορίζει τις πιθανότητες εύρεσης εργασίας των πτυχιούχων.

Για να ανταποκριθούν τα ελληνικά πανεπιστήμια στην ισχυρή ζήτηση για μόρφωση σε μια κοινωνία της γνώσης, πρέπει να ανασυνταχθεί ριζικά το σημερινό αναχρονιστικό πλαίσιο λειτουργίας τους.

Κεντρικός άξονας της αλλαγής είναι η εξασφάλιση οικονομικής και διοικητικής αυτοδυναμίας των ΑΕΙ. Η διαφοροποίηση του πλαισίου δράσης θα δημιουργήσει συνθήκες άμιλλας, απελευθερώνοντας δημιουργικές δυνάμεις και αυξάνοντας τη συνολική κοινωνική τους προσφορά. Θα απαξιώσει, παράλληλα, κατάλοιπα του παρελθόντος, όπως ο «αιώνιος φοιτητής», το «μοναδικό σύγγραμμα» και η κομματικοποίηση στην εκλογή των οργάνων διοίκησης.

Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία, τα πανεπιστήμια είναι αυτοτελή και αυτοδιοικούμενα ιδρύματα. Στην πράξη, όμως, η αυτοτέλεια αναιρείται από την καταιγιστική παρέμβαση του κράτους, από γραφειοκρατικούς παραλογισμούς και ξεπερασμένες αντιλήψεις, όπως η ισοπεδωτική αντιμετώπιση του διδακτικού προσωπικού, η παρεμπόδιση σύναψης ελεύθερων συμβάσεων και η υπαγωγή στο δημόσιο λογιστικό. Τα ελληνικά πανεπιστήμια πρέπει να αποκτήσουν ουσιαστική αυτοδυναμία, καθώς και ευελιξία στη λειτουργία τους, με παράλληλη εισαγωγή του θεσμού της αξιολόγησης του έργου τους.

Αυτό σημαίνει:

* Να συμμετέχουν στις διαδικασίες επιλογής και στον προσδιορισμό του αριθμού των φοιτητών που δέχονται.

* Να συγκροτούν τα πανεπιστημιακά τμήματα και να καταρτίζουν τα προγράμματα σπουδών με βάση τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, της επιστήμης και της αγοράς.

* Να καταρτίζουν και να εκτελούν τον προϋπολογισμό τους με βάση τους πόρους που εισπράττουν από το κράτος και άλλες πηγές, χωρίς ανελαστικές γραφειοκρατικές διαδικασίες.

* Να έχουν την ευθύνη της πρόσληψης και της εξέλιξης του προσωπικού (διδακτικού, διοικητικού και τεχνικού), καθώς και της διαφοροποίησης των αμοιβών του.

Παράλληλα, πρέπει να καθιερωθεί ολοκληρωμένο σύστημα υποτροφιών και φοιτητικών δανείων για τα παιδιά που προέρχονται από τις εισοδηματικά ασθενέστερες τάξεις.

Η ανώτατη εκπαίδευση στη χώρα μας χρειάζεται επαναστατική αλλαγή. Σε αυτή τη γραμμή κινείται και το πρόγραμμα 15 σημείων που παρουσίασε το ΠΑΣΟΚ. Και κάτω από αυτό το πρίσμα πρέπει να εξεταστεί το άρθρο 16. Η ανάγκη αναθεώρησης δεν συνδέεται τόσο με την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημιακών μονάδων - που ούτως ή άλλως υπάρχουν και λειτουργούν ανεξέλεγκτα - όσο με τον απεγκλωβισμό των δημόσιων πανεπιστημίων από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κράτους.

Το επιχείρημα ότι όλες οι εκσυγχρονιστικές τομές είναι εφικτές μέσα στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο δεν είναι σωστό. Αυτός είναι, εξάλλου, ο λόγος για τον οποίο αυτό το πλαίσιο δεν εφαρμόζεται σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα.

Ο διάλογος στο ΠΑΣΟΚ για την πολιτική στην Παιδεία πρέπει να διεξαχθεί σε πολιτικό πλαίσιο, με επικέντρωση στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, και όχι με προκάλυμμα ζητήματα διαδικασίας. Η πολιτική κατεύθυνση θα προσδιορίσει τον χειρισμό αυτών των ζητημάτων, κατοχυρώνοντας τη θέση του ΠΑΣΟΚ στην πρωτοπορία του αγώνα για αλλαγή στην Παιδεία.

Ο Γιάννος Παπαντωνίου είναι βουλευτής Α' Αθήνας