Aνοιχτή Επιστολή προς την Υπουργό Παιδείας

των Αντ. Νικολόπουλου και Ε. Κατσαρού
 

Αγαπητή κυρία Υπουργέ,
 

Θα θέλαμε να συμπληρώσουμε και «σεβαστό μας υπουργείο», αλλά κάτι μας εμποδίζει. Αν διαβάσετε την επιστολή μας, είμαστε σίγουροι ότι θα το καταλάβετε.
Είναι προφανές ότι δεν πιστεύουμε πως για όσα γίνονται ή αποφασίζονται από διάφορες επιτροπές στο χώρο ευθύνης σας, υπεύθυνη είστε εσείς. Μιας όμως και είναι χώρος ευθύνης σας και σ’ αυτόν εκφράζεται η πολιτική σας βούληση και οι αντιλήψεις σας για την εκπαίδευση, έχετε τουλάχιστον την ευθύνη για την επιλογή εκείνων που καλείτε να τις υλοποιήσουν. Όπως καταλαβαίνετε, θα αναφερθούμε σε γεγονότα για τα οποία, αν όχι εσείς, κάποιοι «άνθρωποί σας» φέρουν ακεραία την ευθύνη.
Κυρία Γιαννάκου, είμαστε και οι δύο εκπαιδευτικοί από αυτούς που ονομάζονται «μάχιμοι». Μετράμε ο καθένας περισσότερες από δυο δεκαετίες στην εκπαίδευση και, επειδή κουραστήκαμε να παραπονιόμαστε και να γκρινιάζουμε ανωνύμως, συνεπώς και ανευθύνως, αποφασίσαμε να απευθυνθούμε πια σε σας την ίδια. Πιστέψαμε ότι δεν θα ήσασταν αδιάφορη στον καημό δυο δασκάλων, ότι ευήκοον ους θα στραφεί και θα ακούσει και ίσως διορθώσει κάποια στραβά, αν φυσικά συμφωνήσετε με τις διαπιστώσεις μας και τις προτάσεις μας.

Αγαπητή κυρία, ίσως αναρωτηθείτε γιατί σας γράφουμε τώρα και όχι νωρίτερα. Τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, για να μην πούμε το λάκτισμα, την έδωσε η φετινή πανελλήνια εξέταση της Γ΄ Λυκείου στη Νεοελληνική Γλώσσα.

Αφελώς ίσως είχαμε πιστέψει ότι φέτος πια, και κάτω από την επίβλεψή σας, θα γλιτώναμε από θέματα άσχετα, διευκρινήσεις που αντί να βοηθούν, δυσκολεύουν, ερωτήσεις λανθασμένες, αναπαραγωγή ακόμα και ορθογραφικών λαθών από το σχολικό βιβλίο, από ιδιοτροπίες και προτιμήσεις εισηγητών – μελών της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων, που συχνά μικρή σχέση έχουν με την εκπαίδευση, δηλαδή τη σχολική τάξη, όσα γίνονται την ώρα του μαθήματος ανάμεσα στο μαθητή και το δάσκαλο. Πιστέψαμε ότι φέτος δε θα επιτρεπόταν άγνοια των σχολικών εγχειριδίων και – συγχωρέστε μας – ακόμα και των εγκυκλίων σας των σχετικών με την εξεταστέα ύλη και τον τρόπο εξέτασης των μαθητών.

Αγαπητή κυρία υπουργέ, με αντιγραφή – επικόλληση (copy-paste) σας δίνουμε όσα το υπουργείο, η υπουργική σας απόφαση, εντέλλεται και που εμείς, μη θέλοντας να τα παραβλέψουμε, επιμελώς διαβάσαμε, τηρήσαμε και προσπαθήσαμε να υλοποιήσουμε στην τάξη. Στην ιστοσελίδα, λοιπόν, του ΥΠΕΠΘ και στην υπουργική απόφαση για τον καθορισμό της εξεταστέας ύλης των πανελλαδικά εξεταζόμενων μαθημάτων της Γ τάξης του Ενιαίου Λυκείου διαβάζουμε ότι «ασκείται ο μαθητής στη σύνταξη κειμένου με σκέψεις, θέσεις, απόψεις, σε θέμα σχετικό με τα θέματα που περιέχονται στα αντίστοιχα βιβλία «Έκθεση – Έκφραση» Γ τάξης του Ενιαίου Λυκείου και «Θεματικοί κύκλοι» για το Λύκειο- οι αντίστοιχες θεματικές ενότητες για την Γ Λυκείου, ενταγμένο σε επικοινωνιακό πλαίσιο». Αν δεν μας προδίδουν οι όποιες γνώσεις μας της ελληνικής γλώσσας, καταλαβαίνουμε, κυρία υπουργέ, ότι η παραγωγή διαφόρων ειδών γραπτού λόγου από το μαθητή θα πρέπει να έχει συνάφεια με τα θέματα που αναπτύσσονται στα βιβλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στη Γ Λυκείου. Για να είμαστε ειλικρινείς, όταν θεσμοθετήθηκε αυτό το μέτρο, το χαιρέτησε, το σύνολο σχεδόν των μάχιμων εκπαιδευτικών, με ενθουσιασμό. Σκεφτήκαμε ότι ο μαθητής δεν πηγαίνει στις εξετάσεις με μόνο όπλο την έμπνευση, αλλά και με γνώσεις τις οποίες είχε καλλιεργήσει στο σχολείο. Πόσο μάλλον που τις περισσότερες φορές το προς επεξεργασία κείμενο ήταν και η αφόρμηση, το ερέθισμα, για την ανάπτυξη των καινούργιων, πρωτοτύπων απόψεών του. Επιπλέον, και η διδασκαλία της Γλώσσας όλη τη χρονιά, χωρίς να γίνεται συμβατική και στατική, είχε μια συγκεκριμένη προοπτική, ένα «μπούσουλα» κοινό για όλους τους μαθητές. Σκεφτήκαμε ότι θα έπαυαν πλέον οι «σοφίες» όσων αυτοσχεδίαζαν, συχνά εις βάρος του μαθητή, και ότι με αυτόν τον τρόπο εξασφαλιζόταν τουλάχιστον ένα μίνιμουμ κοινής και προσιτής σε όλους τους μαθητές γνώσης, πράγμα που θα διασφάλιζε, όσο αυτό γίνεται, προϋποθέσεις ισότιμης αντιμετώπισης των μαθητών. Αντ αυτού όμως μας προέκυψαν οι «φυσικές καταστροφές» και οι πληγέντες απ’ αυτές μαθητές, τους οποίους μαθητής-εκπρόσωπος σχολείου πρέπει να παρηγορήσει και να συμβουλεύσει, να τους κάνει να δουν το μέλλον με αισιοδοξία. Πέραν τούτου θα πρέπει ο μαθητής-εκπρόσωπος του σχολείου να προτείνει, εμμέσως πλην σαφώς, στην Πολιτεία τρόπους ανακούφισης αυτών των παιδιών.

Στο σημείο αυτό, κυρία υπουργέ, θα σας παρακαλούσαμε να ζητήσετε από αυτούς που πρότειναν αυτό το θέμα να βρουν κάτι αντίστοιχο ή έστω παρεμφερές στα σχολικά βιβλία. Υπάρχουν στο βιβλίο βεβαίως θέματα για τον πνευματικό άνθρωπο, ίσως και για τα Πνευματικά Κέντρα των Δήμων, αλλά σας διαβεβαιώνουμε ότι τίποτα δεν υπάρχει για φυσικές καταστροφές, πράγμα που μάλλον είναι και φυσιολογικό, εφόσον η χώρα μας δε μαστίζεται συχνά από τέτοιας μορφής και έκτασης φαινόμενα. Δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε τα σεισμόπληκτα παιδιά της Ζακύνθου να καταφεύγουν για αρωγή στα Πνευματικά Κέντρα των ανά τη χώρα Δήμων. Αυτά ως προς την τήρηση της υπουργικής απόφασής σας.

Ας έρθουμε τώρα όμως και στα φιλολογικά ζητήματα που προκύπτουν. Ίσως σας κουράζουμε, αλλά θα θέλαμε να έχετε μια καλή και σωστή ενημέρωση. Εξ όνυχος, λοιπόν, τον λέοντα. Στο πρώτο σκέλος της β2 ερώτησης ζητιέται από το μαθητή να διερευνήσει τον τρόπο πειθούς που επιστρατεύει ο συγγραφέας στην ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης παραγράφου. Η απάντηση που δόθηκε από την Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων είναι ότι ο συγγραφέας προσπαθεί να πείσει μόνο με τη λογική. Έτσι οι βαθμολογητές δέχονται ως σωστή αυτήν και μόνον την ερμηνεία. Βεβαίως, στο δεύτερο σκέλος της ίδιας ερώτησης ζητιούνται και τα μέσα πειθούς. Το συναίσθημα ως απάντηση εξοβελίζεται. Φράσεις όπως: «φλογερή αγάπη προς το έργο του», «η πίστη η αδιάσειστη», «οι μεγάλες πηγές της δύναμής του» που «δεν το αφήνουν (και στην περίπτωση ακόμη της κλονισμένης υγείας) να λυγίσει» και, για να μη σας κουράζουμε, ένα πλήθος στοιχείων λόγου φορτισμένων συναισθηματικά (γνωρίζετε ότι ο Παπανούτσος αρέσκεται στον ποιητικό λόγο) θεωρήθηκαν αυστηρά λογικά επιχειρήματα.

Αγαπητή κυρία Γιαννάκου, σίγουρα γνωρίζετε ότι, όταν κάνουμε επίκληση στη λογική ενός ανθρώπου, τίποτα δεν εμποδίζει να κάνουμε επίκληση και στο συναίσθημά του. Τεχνίτης του λόγου ο Παπανούτσος, προκειμένου να πείσει, χρησιμοποιεί και τα δυο. Όταν, περιγράφοντας τον πνευματικά τοποθετημένο δημιουργό, ισχυρίζεται ότι «δεν γκρεμίζεται εύκολα ούτε από τη νόσο ούτε από τα γερατειά (…), δεν ευκαιρεί ούτε τον κόπο να αισθανθεί ούτε τη φθορά – και φτάνει στο τέρμα του βίου σαν τον αθλητή που πέφτει επιτέλους για να αναπαυτεί στη χαρά της νίκης», δεν απευθύνεται στο συναίσθημα του αναγνώστη; ¶λλωστε και το σχολικό βιβλίο στο κεφάλαιο Β Επίκληση στο Συναίσθημα (του δέκτη) γράφει: «συχνά δεν αρκεί η επίκληση στη λογική του δέκτη με την αποδεικτική ισχύ της επιχειρηματολογίας, αλλά χρειάζεται επιπλέον να προκληθούν στο δέκτη εκείνα τα συναισθήματα που θα τον παρακινήσουν στην προσδοκώμενη απόφαση.» Αδίκησαν τον Παπανούτσο, κυρία υπουργέ, όσοι προσπάθησαν να αφαιρέσουν το συναίσθημα από το λόγο του. Συναίσθημα και λογική δεν είναι έννοιες αντιφατικές, αλλά συχνά αλληλοσυμπληρούμενες!

Κι άλλα πολλά θα είχαμε να σας γράψουμε για τα φιλολογικά ζητήματα που εγείρονται, αλλά φοβόμαστε ότι και θα σας κουράσουμε και θα αδικήσουμε πολύ σημαντικά θέματα παιδαγωγικής και διδακτικής φύσης. Το πρώτο αφορά την αποσπασματικότητα του κειμένου που δόθηκε στους μαθητές για επεξεργασία. Αγαπητή κυρία Γιαννάκου, συχνά πυκνά κατηγορείτε, όχι μόνο εσείς, και δικαίως τους δημοσιογράφους ότι παραθέτοντας αποσπάσματα μόνον του λόγου σας και μάλιστα επιλεκτικά διαστρέφουν το νόημα του μηνύματος και συνεπώς τη σκέψη σας. Για την επιλεκτική αποσπασματικότητα του κειμένου του Παπανούτσου (υπάρχουν δύο αγκύλες ενδοκειμενικές και δύο αγκύλες που δείχνουν ότι έχει αφαιρεθεί σημαντικό τμήμα του κειμένου) ποιος θα διαμαρτυρηθεί; Τι ήταν αυτό που επέβαλε τέσσερις διακοπές του αυθεντικού λόγου του συγγραφέα; Επιπλέον, φανταστείτε μαθητές να προσπαθούν να αποδώσουν περιληπτικά αυτό το κείμενο επιχειρώντας να βρουν την απαραίτητη για την περίληψη συνοχή και συνέχεια του λόγου.

Φοβόμαστε να σας πούμε ότι, τέλος πάντων, κινδυνεύει ο καθόλα σεβαστός Ευάγγελος Παπανούτσος να θεωρηθεί από τους μαθητές ως συγγραφέας δοκιμίων για έκθεση, αφού, σχεδόν κατά αποκλειστικότητα, τα κείμενά του χρησιμοποιούνται στις πανελλήνιες εξετάσεις. Ας γνωρίσουν οι μαθητές μας και κάποιους άλλους πνευματικούς ανθρώπους. Από την εποχή του ως το 2006 συνεχίζεται η πνευματική παραγωγή του τόπου μας. Ίσως, χωρίς να παραβλέπουμε την αξία του, υπάρχουν κείμενα που ευαισθητοποιούν περισσότερο τους μαθητές, που τους «αγγίζουν», τους δίνουν ερέθισμα για ένα πιο σύγχρονο προβληματισμό. Η κοινωνία αλλάζει. Μαζί της αλλάζει και η γλώσσα μας, το περιβάλλον μας και φυσικά και οι μαθητές μας. Δεν υποτιμάμε την προσφορά του σημαντικού αυτού πνευματικού ανθρώπου, αλλά σας θυμίζουμε το καλοπροαίρετο σχόλιο που κάνουν οι μαθητές μας όταν καταφεύγουμε κι εμείς στη δοκιμασμένη συνταγή: «Παπανούτσος και ξερό ψωμί». Αν αυτό δεν είναι τυποποίηση τρόπου σκέψης, αλλά και συμπεριφοράς, τότε τι είναι;

Και τέλος πάντων, κυρία υπουργέ, θα καταλαβαίναμε τη συγκεκριμένη επιλογή, αν το κείμενο είχε κάποια σχέση με το προβληματισμό που ζητιέται από το μαθητή στην παραγωγή λόγου, στην έκθεση. Πολλοί μαθητές προσπαθώντας να βρουν την άμεση σχέση, γιατί έμμεση υπάρχει, αλλά προδίδει μάλλον επικίνδυνες παιδαγωγικά αντιλήψεις (όταν τον κοινό άνθρωπο τον ευτελίζει συγκρίνοντάς τον με τον πνευματικό, όπως τον περιγράφει στο κείμενό του ο Παπανούτσος – μιας και όλοι οι άνθρωποι δεν είναι δυνατό να έχουν τα χαρακτηριστικά ενός πνευματικού ανθρώπου), έφτασαν σε ακραίες και λανθασμένες ερμηνείες. Μεταξύ του κειμένου αφόρμησης και του θέματος που δόθηκε για παραγωγή λόγου το μόνο κοινό ήταν το Πνευματικό Κέντρο, γιατί φυσικά δεν περιμένει κανείς από παιδιά, που προέρχονται μάλιστα από περιοχή της χώρας που έχει πρόσφατα πληγεί από φυσική καταστροφή, να συμπεριφερθούν, όπως ο ιδανικός – πνευματικός άνθρωπος του Παπανούτσου. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο ο αυθεντικός, γνήσιος παιδικός ή και νεανικός λόγος αντικαταστάθηκε από άχαρη κοινότοπη ρητορεία. Με δυο λόγια: Τι είχες Γιάννη; Τι είχα πάντα… Η κενή συνθηματολογία και ο φρονηματιστικός λόγος θα δείτε ότι θα θριαμβεύσουν! Κυρία υπουργέ, όταν το ίδιο το κράτος – Πολιτεία δεν έχει μπορέσει να συμβάλει ακόμα στην ανακούφιση των σεισμοπαθών που ζουν και στις μέρες μας σε αντίσκηνα, δεν μπορούμε να ζητάμε από τα παιδιά να προτείνουν λύσεις. Το θέμα μάλλον θα έπρεπε να απευθύνεται στις δημόσιες υπηρεσίες που έχουν αναλάβει την ανακούφιση των πληγέντων από φυσικές καταστροφές, στους ειδικούς κι όχι στους μαθητές.

Τελειώνοντας θέλουμε να σας επισημάνουμε ότι οι πανελλήνιες εξετάσεις δεν είναι μόνο υπόθεση της Γ Λυκείου. Δεν κλείνουν μόνο μια σχολική πορεία. Δυστυχώς, κατά κανόνα, δίνουν και κατευθύνσεις για τη διδακτική πρακτική στο Λύκειο, αλλά και στο Γυμνάσιο. Οι νέες διδακτικές μέθοδοι, αντίθετες σε πολλά σημεία με αυτά που ζητήθηκαν στις εξετάσεις, υπονομεύονται και μαζί τους το νέο διδακτικό υλικό που εκπονήθηκε και θα αρχίσει να εφαρμόζεται από τη νέα σχολική χρονιά και φυσικά διέπεται από άλλης φύσης και αντίληψης διδακτικές αρχές.
Κυρία υπουργέ, δύσκολα θα πείσετε τους συναδέλφους να ακολουθούν τις οδηγίες σας, τις κατευθύνσεις που δίνετε, τα υπουργικά σας διατάγματα, όταν διαπιστώνουν ότι η πράξη τα ακυρώνει.

Θέλουμε να ελπίζουμε ότι μιλήσαμε σε ώτα ακουόντων. Είναι φριχτό συναίσθημα να ξέρεις ότι κάποιοι άνθρωποι, ίσως καλοί επιστήμονες στην ειδικότητά τους, με τις επιλογές τους οδήγησαν μαθητές εκεί που οι ίδιοι δε θέλουν, ότι καθόρισαν ερήμην τους το μέλλον τους, ότι έπαιξαν εν ου παικτοίς.
Συγχωρήστε μας, αν κάποιες φορές γίναμε σκληροί, πικρόχολοι, κι αναγνωρίστε μας έλλειψη ιδιοτέλειας κι αγάπη (όπως μπορούμε να τη δώσουμε) για τους μαθητές μας.

Με τιμή,
Αντώνης Νικολόπουλος και Ελένη Κατσαρού
Φιλόλογοι - Εκπαιδευτικοί