Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg το βιβλίο «Εκτός τάξης το διαφορετικό;» του Χρήστου Κάτσικα και της Εύας Πολίτου. Το βιβλίο αναφέρεται στους τσιγγάνους, στους μειονοτικούς, στους παλινοστούντες και αλλοδαπούς στην ελληνική εκπαίδευση. Είναι η 2η έκδοση ανανεωμένη και συμπληρωμένη.
Το παρακάτω απόσπασμα αναφέρεται στο πορτρέτο των αποστερημένων στην παιδική εργασία, ενώ οι σχετικοί πίνακες φωτογραφίζουν τον κόσμο που είναι εκτός τάξης.

Όσο κι αν ηχεί παράταιρα μέσα στην κυρίαρχη ρητορική του «όλοι εισάγονται στο Πανεπιστήμιο», το 2005 τριάντα ολόκληρα χρόνια μετά τη Συνταγματική «κατοχύρωση» της «9χρονης και δωρεάν υποχρεωτικής φοίτησης» (Σύνταγμα της Ελλάδας 1975, ¶ρθρο 16, παρ. 3), 7-8.000 παιδιά κάθε χρόνο, εγκαταλείπουν το υποχρεωτικό σχολείο –η φοίτηση στο οποίο θεωρείται η βάση για την απόσπασή τους από τον κόσμο του αναλφαβητισμού, για τη διεκδίκηση βασικών και θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων– πριν από την ολοκλήρωσή του, πυκνώνοντας τις «γραμμές» των «παλιών» αναλφάβητων με σύγχρονο, ηλεκτρονικής εποχής, «αίμα». Οι επίσημες διακηρύξεις περί «συμμετοχής όλου του πληθυσμού σχολικής ηλικίας στις βασικές εκπαιδευτικές διαδικασίες του 9χρονου υποχρεωτικού σχολείου» και περί «ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων» απέχουν από την πραγματικότητα αφού είναι φανερό ότι, όπως και πολλά άλλα ανθρώπινα δικαιώματα, έτσι και το δικαίωμα στην εκπαίδευση, προϋποθέτει την ύπαρξη άλλων δικαιωμάτων, χωρίς τα οποία η άσκησή του καθίσταται αδύνατη από το δικαιούχο.
Διαπιστώνεται, λοιπόν, ότι η «διά νόμου θεσμοθέτηση και γενίκευση της 9χρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης δεν αποδείχθηκε ικανή να εξαλείψει από μόνη της την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου και τη μη ολοκλήρωση της βασικής εκπαίδευσης.
Σε «Ειδική Έκθεση» εμπειρογνωμόνων της επιτροπής Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων με θέμα την εκπαίδευση, επισημαίνεται, ότι η μαζικοποίηση του υποχρεωτικού σχολείου δεν συνοδεύτηκε από μέτρα που έπαιρναν υπόψη τις ανάγκες των «μειονεκτούντων μαθητών».
Το γυμνάσιο, καθώς πύκνωνε από σχολικούς πληθυσμούς όλων των κοινωνικών κατηγοριών, συνέχισε να αντιμετωπίζει τους μαθητές στη βάση του ποιος έχει και ποιος δεν έχει το επίπεδο των γνώσεων και διανοητικών ικανοτήτων που απαιτεί η τάξη.
Ασχολήθηκε έτσι, περισσότερο, όχι για να βρει τις μεθόδους και τις τεχνικές που θα μεταδώσουν σ’ όλους τους μαθητές την ικανότητα να «μαθαίνουν», αλλά και το πως θα εντοπίσει τους «ικανούς» και τους «ανίκανους».

Το πορτρέτο των αποστερημένων

Αλήθεια ποιοι εκπροσωπούνται στη στρατιά των παιδιών που εγκαταλείπουν πρόωρα τη σχολική αίθουσα;
Όπως και παντού, έτσι και στην Ελλάδα, οι «εξοστρακισμένοι» του εκπαιδευτικού συστήματος είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία παιδιά φτωχών οικογενειών, για τα οποία η φιλελεύθερη πρόταση για ισότητα στην εκπαίδευση μοιάζει με την ψευτοευγένεια μιας πρόσκλησης σε ανεπιθύμητους καλεσμένους, όταν υπάρχει η βεβαιότητα πως οι συνθήκες θα τους αποτρέψουν από το να τη δεχτούν.
Μαζί μ’ αυτά τα παιδιά, όμως, υπάρχουν τα τελευταία χρόνια και ορισμένες «ειδικές κατηγορίες» παιδιών που είτε δεν «καταγράφονται» σε καμιά επίσημη στατιστική είτε εμφανίστηκαν μαζικά την τελευταία δεκαετία.
• Είναι τα χιλιάδες παιδιά των παλινοστούντων από την πρώην ΕΣΣΔ που δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν ένα σχολικό πρόγραμμα το οποίο δεν έχει δημιουργηθεί γι’ αυτά και εγκαταλείπουν μαζικά το σχολείο...
• Είναι τα χιλιάδες ελληνόπουλα από την Αλβανία, αλλά και τα αλβανόπουλα και τα παιδιά των άλλων κατατρεγμένων αλλοδαπών...
• Μαζί τους οι παλιοί και μόνιμοι «ναυαγοί» της κοινωνίας των αποκλεισμένων, τα πάνω από 10.000 τσιγγανόπουλα που δεν πηγαίνουν σχολείο και τα παιδιά της μειονότητας της Θράκης, ως προϊόν μιας άτυπης «πολιτισμικής κάθαρσης» έρχονται να διαλύσουν την «ειρηνική εικόνα», έτσι τουλάχιστον όπως περιγράφεται στην κυρίαρχη «ρητορική αγιογραφία» της ισότητας ευκαιριών...

Βιομηχανία παραγκωνισμένων!

... αφού ένα νήμα συνδέει την απόρριψη στην εκπαίδευση από τον αποκλεισμό στην αγορά εργασίας...
... αφού σ’ αυτό το έδαφος λιπαίνεται η φτώχεια, η περιθωριοποίηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός, η απουσία κοινωνικοποίησης και η εγκληματικότητα των ανηλίκων!
Παραγκωνισμός και περιθωριοποίηση «στρώνουν» γρήγορα το έδαφος μιας απέραντης αποστέρησης, με μονόδρομο τη ζητιανιά και την εγκληματικότητα που οδηγούν με τη σειρά τους στη ναρκοθέτηση του εδάφους του μέλλοντός τους πριν ακόμη κοπεί η «κορδέλα των εγκαινίων» της εφηβικής τους ηλικίας και βέβαια στην αριστοτεχνική νομιμοποιημένη «ύφανση» της αναπαραγωγής του μόνιμου κοινωνικού τους αποκλεισμού.

Το νήμα του αποκλεισμού

Ένα νήμα, πραγματικά, φαίνεται να συνδέει τη σχολική πορεία των παιδιών από τις φτωχογειτονιές του Περάματος και του Κερατσινίου, των Λιοσίων και της Αγίας Βαρβάρας με χιλιάδες μαθητές της Ευρυτανίας, των Κυκλάδων, της αγροτικής Ηλείας, της υπαίθρου των Τρικάλων και των Χανίων, του Ρεθύμνου, της Ξάνθης και της Ροδόπης, των χωριών της Λέσβου και της Λακωνίας, που καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις στα ποσοστά των παιδιών που αποτυγχάνουν μαζικά και εγκαταλείπουν νωρίς το σχολείο.
Παράλληλα ένα νήμα συνδέει τα χιλιάδες τσιγγανόπουλα που είτε δεν πηγαίνουν καθόλου σχολείο είτε το εγκαταλείπουν πολύ γρήγορα, με τα παιδιά των ποντίων προσφύγων από την πρώην ΕΣΣΔ ή την Αλβανία ή με τα παιδιά των άλλων κατατρεγμένων αλλοδαπών καθώς και με τα παιδιά των κοινωνικά περιθωριοποιημένων ομάδων των τουρκογενών μουσουλμάνων που κατοικούν στην Αθήνα και συμπληρώνουν για λίγο τις μαθητικές τάξεις στο Γκάζι και το Βοτανικό...
Μάλιστα η ομάδα αυτών των παιδιών δεν καταγράφεται σε καμιά στατιστική κατηγορία!
Η φτώχεια και η περιθωριοποίηση οδηγούν στην πρόωρη διακοπή της εκπαιδευτικής διαδικασίας και στην απόκτηση χαμηλής στάθμης εκπαιδευτικού κεφαλαίου. Σαν αποτέλεσμα, όταν αυτά τα άτομα εισέρχονται στην αγορά εργασίας ασκούν επαγγέλματα χαμηλής παραγωγικότητας με μικρή ζήτηση και χαμηλές αμοιβές. Η εργασιακή ανασφάλεια, οι συχνές απολύσεις και το –συχνά– ανθυγιεινό περιβάλλον που συνοδεύουν αυτές τις θέσεις παρέχουν σοβαρές ενδείξεις δημιουργίας ενός φαύλου κύκλου: φτώχεια – εκπαιδευτική αποστέρηση – επισφαλές, μη προσοδοφόρο επάγγελμα – φτώχεια – κοινωνικός αποκλεισμός.

Πίσω από την παιδική εργασία

Αποκλεισμός από την εκπαίδευση, παιδική εργασία, κακοποίηση, σεξουαλική εκμετάλλευση, είναι μόνο μερικά «στιγμιότυπα» από το παζλ των «χρόνων της χαμένης αθωότητας», σε μια κοινωνία που για τα πιο αδύναμα μέλη της συγκροτεί μόνιμα έξω από τα «επίσημα όριά» της έναν «τέταρτο κόσμο», έναν «αντίκοσμο» ο οποίος, καθώς βιώνει το έσχατο στάδιο του αποκλεισμού, ζωντανεύει της «γης τους κολασμένους» των παραμυθιών του ¶ντερσεν, του Ντίκενς, του Ουγκώ, του Μαλό...
Η σκληρή πραγματικότητα της αδήλωτης και «απαγορευμένης» παιδικής εργασίας χιλιάδων ανήλικων κάνει τις διακηρύξεις για το «Έτος του Παιδιού» να φαίνονται σαν ελεημοσύνη στην επαιτεία που μπορεί να μαλακώνει για λίγο τις ψυχές σε καμιά περίπτωση όμως δεν εξαφανίζει τη ζητιανιά.
Τα ξυπόλυτα «παιδιά των φαναριών» που πυκνώνουν τα τελευταία χρόνια τις «σκοπιές» τους σε όλα τα μεγάλα αστικά κέντρα δεν είναι παρά το τίμημα που πρέπει να πληρωθεί όχι τόσο στους σύγχρονους «ανθρωπολαθρέμπορους» –εκμεταλλευτές τους που περιμένουν στη «γωνία του δρόμου» για τις «εισπράξεις» όσο και κυρίως στην «πολιτεία» του κοινωνικού αποκλεισμού και στη «λογική» των ανισοτήτων που γεννάει.
Ποια είναι αλήθεια αυτά τα παιδιά που γεννήθηκαν με ναρκοθετημένο –τόσο πρόωρα– το έδαφος του μέλλοντός τους;
Αναφερόμαστε, βέβαια, στους δεκάδες εκατοντάδες ανήλικους, παιδιά τσιγγάνων, προσφύγων, μεταναστών, παιδιά ακόμη και πέντε χρόνων, που τριγυρνούν στους δρόμους της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και άλλων μεγάλων αστικών κέντρων, παιδιά «των φαναριών», «των λουλουδιών», της ζητιανιάς...
Η αλήθεια για τη ζωή αυτών ειδικά των παιδικών παραμένει άγνωστη, αφού δεν «καταγράφονται» σε καμιά επίσημη στατιστική, δεν περιλαμβάνονται σε κανένα πρόγραμμα «ενσωμάτωσης μη ευνοημένων ομάδων»...
Σε εμπειρική έρευνα που πραγματοποιήσαμε στους δρόμους διαφόρων περιοχών της πρωτεύουσας, διαπιστώσαμε ότι τα 6 στα 10 από τα παιδιά που ζητιάνευαν ή καθάριζαν τζάμια στα φανάρια των δρόμων ήταν τσιγγανάκια, 2 στα 10 ήταν παιδιά των κοινωνικά περιθωριοποιημένων ομάδων των μουσουλμάνων που βρίσκονται χρόνια τώρα «εγκατεστημένοι» στις περιοχές του Βοτανικού, του Κεραμεικού και του Γκαζιού, ενώ τα υπόλοιπα είχαν γεννηθεί στην Αλβανία ή στην πρώην ΕΣΣΔ από γονείς ελληνικής καταγωγής.