Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση και Ποιότητα

Τσιατούχας Αριστείδης, εκπαιδευτικός πληροφορικής ΠΕ19

Στην αναπτυσσόμενη οικονομία της γνώσης, τίποτα δεν φαίνεται να είναι σημαντικότερο για τον πλούτο και την ευημερία των εθνών από ένα ειδικευμένο και μορφωμένο εργατικό δυναμικό. Εάν η Ελλάδα θέλει να ευημερήσει στο μέλλον, πρέπει να επενδύσει με ωριμότητα στην εκπαίδευση. Δεδομένου ότι όσο πιο νωρίς αποκτηθεί γνώση θα γεννήσει μετέπειτα νέα γνώση (Heckman, 2000), μια υγιής βασική εκπαίδευση θέτει μόνιμα θεμέλια στα οποία η εξειδικευμένη γνώση μπορεί να στηριχτεί αργότερα. Και δεδομένου ότι η εξειδικευμένη γνώση μπορεί γρήγορα να χάσει την αξία της, στα ταχύτατα μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα της παγκόσμιας οικονομίας, η βασική γνώση που αποκτάται στα σχολεία είναι η μόνη που παραμένει αναλλοίωτη και δεν υποβιβάζεται η αξία της.

Ένα προφανές πρόβλημα για την πολιτική εκπαίδευσης στην Ευρώπη είναι ότι η επένδυση περισσοτέρων χρημάτων στην εκπαίδευση δεν απέφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα κατά τη διάρκεια του τελευταίου τετάρτου του αιώνα. Εάν η Ευρώπη θέλει να αυξήσει την εκπαιδευτική απόδοση των σπουδαστών της, πρέπει να βελτιώσει την θεσμική δομή των συστημάτων εκπαίδευσής της. Αντίστοιχα η Ελλάδα πρέπει να αυξήσει τις δαπάνες για την εκπαίδευση αλλά παράλληλα να βελτιώσει το εκπαιδευτικό της σύστημα.

Η εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη δεν πρέπει να εστιάσει μόνο στην παροχή περισσότερων πόρων στα σχολεία αλλά στη βελτίωση του θεσμικού περιβάλλοντος στο οποίο τα σχολεία λειτουργούν. Η δαπάνη περισσότερων χρημάτων μέσα σε ένα θεσμικό σύστημα που παρέχει φτωχά αποτελέσματα δεν θα βελτιώσει την απόδοση των μαθητών. Περισσότερη προσοχή πρέπει να δοθεί στον τρόπο με τον οποίο τα αποτελεσματικά συστήματα εκπαίδευσης μπορούν να οργανωθούν. Οι εκπαιδευτικές πολιτικές θα είναι μόνο επιτυχείς εάν εισαγάγουν και αναπτύξουν τα κατάλληλα κίνητρα μέσα στα εκπαιδευτικά συστήματα τα οποία θα βελτιώσουν την απόδοση και θα αξιοποιήσουν το κόστος.   

Τα σχολεία που παρέχουν στους μαθητές  μια εξαιρετικά καλή μόρφωση έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Οι διευθυντές και οι εκπαιδευτικοί  σε αυτά τα σχολεία θεωρούν τη διδασκαλία και την εκμάθηση ως πρωταρχικό σκοπό του σχολείου,  και διακατέχονται από υψηλές προσδοκίες όσον αφορά την πρόοδο των μαθητών τους,  ανεξάρτητα από το κοινωνικό υπόβαθρό τους. Επίσης τα σχολεία αυτά έχουν κοινωνικούς κανόνες που  επιβάλλονται με συνέπεια, και ανταμείβουν τη θετική απόδοση τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών.

Ο  εκπαιδευτικός είναι ο   σημαντικότερος παράγοντας για την δημιουργία ενός  καλού σχολείου.

Η καλή κατάρτιση και η παιδαγωγική ικανότητα είναι απαραίτητα εφόδια, εντούτοις δεν αποτελούν την μοναδική προϋπόθεση ενός καλού εκπαιδευτικού. Επιπλέον, ένας καλός εκπαιδευτικός χαρακτηρίζεται από ορισμένες προσωπικές ικανότητες και κίνητρα.

Η λύση δεν βρίσκεται στην ιδανική παιδαγωγική μέθοδο, μια μέθοδο που ίσως να μην υπάρχει. Πολλοί εκπαιδευτικοί, άλλοι λιγότερο άλλοι περισσότερο, ενδιαφέρονται για ποιες παιδαγωγικές μέθοδοι πρόκειται να χρησιμοποιηθούν, και σε μικρότερη έκταση με αυτό καθεαυτό τον στόχο της διδασκαλίας.

Η κατάρτιση των εκπαιδευτικών είναι απαραίτητη και επιβάλλεται να αποτελεί ουσιαστικό κριτήριο, αλλά από μόνη της δεν μπορεί να συμβάλει στην δημιουργία ενός καλού σχολείου. Καταρχήν το επάγγελμα του εκπαιδευτικού πρέπει να είναι ελκυστικό με τέτοιο τρόπο ώστε να προσελκύσει εκείνους που κατέχουν τις καλύτερες επαγγελματικές προϋποθέσεις για να γίνουν καλοί εκπαιδευτικοί (επιστημονική, παιδαγωγική κατάρτιση και διάθεση). Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να βρίσκονται σε μια συνεχή διαδικασία επιμόρφωσης ώστε να παρακολουθούν και να εφαρμόζουν όλες τις σύγχρονες εξελίξεις τόσο στον χώρο της παιδαγωγικής όσο και στο καθεαυτό αντικείμενο της επιστήμης τους. Να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τις δυνατότητες και τις ικανότητές τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, να διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο σε έναν χώρο εργασίας που χαρακτηρίζεται από σαφείς στόχους και προσδοκίες, που πρέπει να υποστηρίζει, να εμπνέει και να παρέχει την απαραίτητη ανατροφοδότηση κατά τη διάρκεια της καθημερινής εργασίας, καθώς επίσης και να ανταμείβει τις ουσιαστικές και γόνιμες προσπάθειες. Επίσης στους διευθυντές πρέπει να ανατεθεί ένας υπεύθυνος και σημαντικός ρόλος σε ότι αφορά την ανάπτυξη και την παροχή της ποιότητας στην εκπαίδευση. Αν δεχθούμε ότι ποιότητα εκπαίδευσης σημαίνει ικανότητα του εκπαιδευτικού δυναμικού να παρέχει αποτελεσματική εκπαίδευση, τότε απαιτείται και ποιότητα διοίκησης, δηλαδή καθοδήγηση, παρακίνηση, αξιοποίηση, αξιολόγηση, και αναμφίβολα οδηγούμαστε στην ανώτερη ηγεσία της εκπαίδευσης μέσω της απαίτησης για ποιοτικό και αποτελεσματικό management.

Οι εθνικές αρχές μπορούν να συμβάλουν, όχι μόνο μέσω της χρηματοδότησης των σχολείων, ή με τον καθορισμό των εθνικών στόχων υπό μορφή νομοθεσίας και προγραμμάτων σπουδών, αλλά και με την ανάπτυξη μιας εθνικής υποδομής.

Είναι σημαντικό να δοθεί στα σχολεία και στους δήμους περισσότερη ελευθερία ώστε να οργανώνονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ο οποίος πρέπει να είναι προσαρμοσμένος στις ιδιαίτερες ανάγκες και ικανότητες τους. Παράλληλα οι εθνικές αρχές οφείλουν να θέσουν τους στόχους και να παρέχουν τον έλεγχο ο οποίος θα αξιολογεί εάν οι εθνικοί στόχοι επιτυγχάνονται για κάθε μεμονωμένο μαθητή, και για το σύνολο του σχολείου.

Μπορούμε να επιτύχουμε ένα ποιοτικό σχολείο αν συνεχώς προσπαθούμε να το βελτιώσουμε. Η βελτίωση της ποιότητας επιτυγχάνεται αποτελεσματικότερα με την προσπάθεια αποφυγής των λαθών, παρά με τη διόρθωσή τους. Ο σωστός και μακροχρόνιος σχεδιασμός καθώς επίσης και οι στρατηγικές λήψης μέτρων για την δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων ώστε να λειτουργούν και να εξελίσσονται αποτελεσματικά οι διαδικασίες βελτίωσης της εκπαίδευσης αποτελούν την αναγκαία και απαραίτητη λύση για την επίτευξη ποιοτικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα.

Η ποιότητα στη εκπαίδευση αντιστοιχεί στην ποιότητα όλου του εκπαιδευτικού έργου, στην ποιότητα της διοίκησης, στην ποιότητα της χρηματοδότησης και του εξοπλισμού των σχολείων και τέλος στην ποιότητα των ίδιων των εκπαιδευτικών που αποτελούν τον θεμέλιο λίθο του σχολείου.

Η ποιοτική διοίκηση στον χώρο της εκπαίδευσης απαιτεί στελέχη που να διαθέτουν χαρακτηριστικά καλού manager και εκπαιδευτή, εξοικειωμένα με τις βασικές αρχές του εκπαιδευτικού management, της διοίκησης και διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού και των εκπαιδευτικών συστημάτων.

Η επιμόρφωση και κατάρτιση του εκπαιδευτικού δυναμικού πρέπει να αποτελέσει μέτρο στρατηγικής. Οι επιμορφωτικές ανάγκες πρέπει να διαμορφώνονται με βάση τις μελλοντικές εξελίξεις, ώστε να ανταποκρίνονται στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των νέων εξελίξεων των ερευνητικών δεδομένων και της παιδαγωγικής. Πρέπει να είναι συνεχής και αποτελεσματική.

Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών μπορεί να αποδειχθεί ένα θαυμάσιο εργαλείο εάν έχει σαν σκοπό την επαγγελματική αξιοπιστία και βελτίωση. Για να εισαχθεί η αξιολόγηση στα σχολεία πρέπει να γίνουν πολλές αλλαγές με μεγάλη προσοχή και ευθύνη από όλους και πρέπει απαραιτήτως να γίνει αποδεκτή από το σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας αλλιώς είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Οι Mathias και Jones αναφέρουν ότι ‘η αξιολόγηση είναι δικαίωμα για όλους τους εκπαιδευτικούς και αποτελεί μια διαδικασία με αυτούς για αυτούς’. Η αξιολόγηση πρέπει να είναι ένα εργαλείο που θα δίνει την δυνατότητα να κρίνει την επάρκεια του εκπαιδευτικού συστήματος συνολικά ή μερικά. Βέβαια το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα αν είναι ανεπαρκές ή κακά σχεδιασμένο είναι αδύνατο να δώσει σωστά προετοιμασμένους εκπαιδευτικούς. Ένας ανεπαρκής εκπαιδευτικός δεν μπορεί να υπηρετήσει κανένα εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και ένα ανεπαρκές εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορεί να διασωθεί από επαρκείς εκπαιδευτικούς.

Βιβλιογραφία

The Situation in Primary and Secondary Education in Norway, 2nd edition June 2003, Ministry of Education and Research

Η ποιότητα στη διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού της εκπαίδευσης, Φασουλής Κώστας, Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Μια εξέταση της σχέσης μεταξύ της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου και της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών, Κώστας Αρχοντάκης

First Prize, Erich Gundlach και Ludger Wößmann, EIB Papers 2001