ΑΡΘΡΟ του Χρήστου Κάτσικα

www.Xkatsikas.gr

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

η μορφωτική προτεραιότητα του νεοφιλευθερισμού !

Δεν έχετε εκπαιδευτικά προβλήματα,

έχετε πολιτικά και οικονομικά προβλήματα

που αντανακλώνται στην εκπαίδευση

Paulo Freire

Το κρίσιμο πρόβλημα για την κατανόηση των προωθούμενων αλλαγών στην εκπαίδευση είναι οι σημερινές απαιτήσεις του κεφαλαίου για το ανθρώπινο δυναμικό. Με άλλα λόγια, το ερώτημα που «ξεκλειδώνει» την κατανόηση των μορφωτικών προτεραιοτήτων στην εποχή της «Νέας Οικονομίας» και της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης, είναι: ποιες κατηγορίες εργαζομένων από την άποψη των πνευματικών ικανοτήτων, γνώσεων και δεξιοτήτων είναι απαραίτητες σήμερα για τη μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα και κερδοφορία του κεφαλαίου;

Η τεράστια αύξηση της συγκέντρωσης και της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, καθώς και το βάθεμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, δίνει τη δυνατότητα στο κεφάλαιο να οργανώνει την παραγωγή με πολύ λιγότερο υψηλά ειδικευμένο - επιστημονικό δυναμικό. Ταυτόχρονα τα σύγχρονα μέσα παραγωγής, έχοντας ενσωματώσει το τυποποιημένο κομμάτι της διανοητικής εργασίας, διευκολύνουν ακόμη περισσότερο την ελάττωση του επιστημονικού δυναμικού και την αναπλήρωσή του από ένα μαζικό στρώμα χειριστών της νέας τεχνολογίας.

“Για να περάσουμε σε ένα ανταγωνιστικό μοντέλο οικονομίας

χρειάζεται και μια ανθρωπολογική μεταβολή.

Mια αλλαγή του ελληνικού ονείρου: από ένα άτομο

που διεκδικεί το μέλλον με ένα χαρτί ό,τι χαρτί και αν είναι αυτό,

και μια καρέκλα να τη ζεσταίνει 30 χρόνια

να πάμε σε μια ελεύθερη, ανεπτυγμένη ατομικότητα...”

(Mίμης Aνδρουλάκης,

συζήτηση με A. Πεπελάση και O. Kυριακόπουλο,

Oικονομικός Tαχυδρόμος, 7/4/2001, σ. 29)

Η πραγματικότητα αυτή οδηγεί σε μορφωτικές προτεραιότητες, οι οποίες προσδιορίζουν σε σημαντικό βαθμό το χαρακτήρα των δομικών - λειτουργικών αλλαγών στην εκπαίδευση. Ο πυρήνας της αντίληψης του νεοφιλελευθερισμού για την εκπαίδευση, το σχολείο, τη μόρφωση είναι ότι αυτή πρέπει να είναι άμεσα συμβατή με την αγορά και να αποτελεί τη βάση, για τη δημιουργία του πολυλειτουργικού και του ευέλικτου εργαζόμενου, ο οποίος θα γνωρίζει κάποιες πληροφορίες και εφαρμογές, θα μπορεί να επανεκπαιδεύεται σε νέες δεξιότητες που απαιτεί η αγορά εργασίας και να εντάσσεται έτσι στη δια βίου εκπαίδευση, στην πραγματικότητα δια βίου κατάρτιση και επανακατάρτιση, το κόστος της οποίας θα μετακυλίεται στον ίδιο.

Η κυρίαρχη μορφωτική προτεραιότητα της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης για τη διαμόρφωση - αξιοποίηση των εργαζομένων, στηρίζεται σε ένα είδος γενικής μόρφωσης το οποίο δεν καλλιεργεί και δεν αναπτύσσει την συνθετική - αναλυτική σκέψη, δεν δίνει τις βάσεις για την ερμηνεία της κοινωνίας και του κόσμου. Πρόκειται για ένα είδος γενικής μόρφωσης με κεντρικό χαρακτηριστικό την πολυδιάσπαση της γνώσης, τον κατακερματισμό της, την άρνηση του ενιαίου χαρακτήρα της. Από αυτόν τον ασύνδετο γαλαξία γνώσεων θα αξιοποιηθούν στην παραγωγή μόνο οι ελάχιστες άμεσα χρήσιμες. Οι υπόλοιπες γενικές γνώσεις είναι αναγκαίες απλά και μόνο για την ανάπτυξη της «εκμάθησης της μάθησης», στη βάση της εργαλειακής λογικής.

Tο ζητούμενο για τη μορφωτική αντίληψη της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης δεν είναι η σύνθεση των γνώσεων, η κατανόηση της κοινωνίας και του κόσμου, πολύ περισσότερο δεν είναι η ανάπτυξη δυνατοτήτων για την αλλαγή της κοινωνίας. Το ζητούμενο είναι η ανάπτυξη της «εκμάθησης της μάθησης», με στόχο την επιλεκτική αξιοποίηση τεμαχισμένων γνώσεων σε συνθήκες εργασίας που αλλάζουν. Μιλάμε για την εξοικείωση του μαθητή με δεξιότητες απαραίτητες στην αγορά εργασίας, τον εφοδιασμό του με ένα “κουτί πρώτων βοηθειών” γεμάτο από βασικές γνώσεις / δεξιότητες με τις οποίες θα βγει στην αγορά εργασίας.

Μπορούμε να διακρίνουμε τις επιπτώσεις: διαμόρφωση μαθητών που έχουν έλλειψη ικανότητας να αρθρώνουν συνεχή λόγο, να ελέγχουν και να λογικοποιούν τις σκέψεις τους χωρίς χάσματα και αντιφάσεις, να κάνουν λογικές αφαιρέσεις, μαθητών που δεν μπορούν να κατανοήσουν συνολικά την κοινωνία, την αντιλαμβάνονται ακρωτηριασμένη και ανιστορική, νέων “κατακερματισμένων ανθρώπων” - υπηκόων, και πάνω απ' όλα καταναλωτών, διατεθειμένων να συνεργαστούν με κάθε τρόπο για τη γοητευτική βασιλεία του εμπορεύματος.

Σύμφωνα με τον Πανεπιστημιακό Γιώργο Γρόλλιο απέναντι στη μορφωτική αντίληψη της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης είναι αναγκαίο να προβληθεί σήμερα η απαίτηση για ενιαία, ολόπλευρη μόρφωση που θέτει ως κεντρικό στόχο την επιστημονική και ιστορική κατανόηση της κοινωνίας. Η ενιαία και ολόπλευρη μόρφωση προϋποθέτει την ύπαρξη πολύμορφων, επιστημονικών γνώσεων, συνδεμένων στενά μεταξύ τους, συστηματοποιημένων σε μεγάλες ενότητες. Με βάση τέτοιου τύπου γνώσεις μπορεί να αναπτυχθεί η ικανότητα για μάθηση, το πειραματικό ερευνητικό πνεύμα, η επιστημονική σκέψη, η ανακάλυψη των αιτιατών σχέσεων, η αυτενέργεια και η πρωτοβουλία.

Με άλλα λόγια, το εκπαιδευτικό κίνημα είναι αναγκαίο να αντιπαρατεθεί συνολικά στη νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση και στα πλαίσια αυτά χρειάζεται ένα πρόγραμμα αγώνα το οποίο δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει και το στοιχείο της απάντησης στη μορφωτική αντίληψη του κεφαλαίου. Μια τέτοια μορφωτική απάντηση θα τροφοδοτεί και θα εμπλουτίζει την κρίσιμη πλευρά του συνολικού προγράμματος αγώνα: την πλευρά των εργασιακών σχέσεων στην εκπαίδευση. Η έκβαση της μάχης για τα ζητήματα αυτής της πλευράς (μισθολόγιο - βαθμολόγιο, "αποκέντρωση", επιμόρφωση, αξιολόγηση εκπαιδευτικών,  κλπ) θα κρίνει και τη συνολική τύχη της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης στην εκπαίδευση.