Η θλιβερή γοητεία του τζόγου

Πάγιο εθιμοτυπικό παρεπόμενο της πρωτοχρονιάτικης εορταστικής ατμόσφαιρας και δεσπόζουσα συνήθεια με το ελαφρυντικό «για το καλό του χρόνου», ο τζόγος έκανε και φέτος τη θεά Τύχη βασιλίδα της ζωής μας. Και η αναγόρευση αυτή δεν είναι συστατικό στοιχείο μόνο των χριστουγεννιάτικων εορτών, αλλά κυριολεκτικά  ζωηρό στίγμα της καθημερινότητάς μας.

Το κυνήγι του εύκολου και απρόσμενου χρηματικού κέρδους είναι συνυφασμένο με την ίδια την πορεία του ανθρώπου, από τότε που ο ίδιος μετασχημάτισε την ανταλλακτική οικονομία της κοινωνίας του σε νομισματική. Ο τζόγος εισέβαλε στις κοινωνικοοικονομικές πρακτικές μας απρόσμενα και με το προσωπείο του διασκεδαστικού παιχνιδιού. Το προφίλ του σιγά σιγά γιγαντώθηκε, κυριάρχησε στις κοινωνικές δομές και έφτασε σήμερα να βασιλεύει με ποικίλες αποχρώσεις. Στη διαδρομή αυτή καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε το Κράτος, υποθάλποντας και νομιμοποιώντας μεγάλο φάσμα τυχερών παιχνιδιών με το πρόσχημα της ελεύθερης προαίρεσης και του δικαιώματος του κάθε παίκτη στην ελπίδα του κέρδους, καθώς και με την αποστομωτική δικαιολογία της τόνωσης της χρηματοοικονομικής μας πραγματικότητας.

Πάμπολλες εφαρμογές στη σύγχρονη ζωή μας επιβεβαιώνουν τη δεσμευτική εξουσία που ασκεί πάνω μας ο τζόγος. Και πώς θα ήταν δυνατό να συμβαίνει αλλιώς; Σε μία κοινωνία που το χρήμα θεοποιείται, που έχει γίνει σκοπός ή καλύτερα αυτοσκοπός, που στηρίζει με την παρουσία του όλο το καπιταλιστικό μοντέλο των κοινωνιών μας – μοναδική και αποκλειστική κληρονομιά μας από άλλα ιστορικά καταργημένα οικονομικά πειράματα – δεν έχουμε παρά να αντικρίσουμε με θάρρος την αλήθεια: τα λεφτά είναι για μας το θήραμα, ο τζόγος το όπλο μας σ’ αυτό το άνισο κυνήγι και ελπίδα μας η τύχη.

Ξεκινώντας από το χρηματιστήριο, περνώντας στους ναούς των τυχερών παιχνιδιών (casino) και καταλήγοντας σε ευπρόσιτες λοταρίες του Κράτους, διαπιστώνουμε πόσα δεσμά μας κρατούν προσηλωμένους σε κάτι που στο παρελθόν έγινε κίνητρο προδοσίας. Η ρήση «το χρήμα πρόδωσε το Χριστό» μπορεί να είναι λαϊκή, αλλά εξαιρετικά θυμόσοφη. Το κίνητρο αυτό, πατώντας πάνω στις προσωπικές μας βιοτικές ανάγκες, στα όνειρα και τις φιλοδοξίες, στις οικονομικές μας στενοσιές, μας υποβάλλει στη βάσανο της ανένδοτης αναζήτησής του. Και δυστυχώς μας έχουν δοθεί πολλές απόπειρες κατάκτησής του. Ένα τζόκερ ή λόττο, ένας κωδικός στο χρηματιστήριο αξιών, μερικές μάρκες στο πράσινο τραπέζι της ρουλέτας, όπου τα όνειρά μας χορεύουν στο ρυθμό της άσπρης μπίλιας και αλλάζουν χρώματα σε κόκκινο ή μαύρο φόντο.

Θα μπορούσε κανείς εύκολα να πει ότι όλα αυτά αφορούν λίγους ανεγκέφαλους κι επιπόλαιους ανθρωπίσκους. Αν σκεφτούμε όμως λίγο πιο ψύχραιμα, θα διαπιστώσουμε ότι όλοι μας έχουμε κάποτε αισθανθεί την ηδονή του εύκολου κέρδους, όχι γιατί απαραίτητα το αποκτήσαμε, αλλά γιατί ζήσαμε έστω και για λίγο με την ελπίδα του. Σε κάθε περίπτωση, όλοι έχουμε κάνει τον εαυτό μας κάποτε θιασώτη της θεάς Τύχης. ¶λλωστε, η τελευταία έχει παράθυρα σε κάθε φύλο, ηλικία και όνειρο. Το γυμνασιόπαιδο παίζει «στοίχημα», για να βγάλει παραπάνω χαρτζιλίκι. Το λυκειόπαιδο μαθαίνει 21, για να εντυπωσιάσει τους φίλους του στα πρώτα πρωτοχρονιάτικα βράδια του, μακριά από τα προστατευτικά μάτια των δικών του. Ο φοιτητής, μυημένος στο τάβλι, τη μπιρίμπα ή την ξερή, δε θέλει και πολύ να κυνηγά τρίλιζες στους κουλοχέρηδες. Και από τα 23 και πάνω, ανοίγεται μπροστά μας η θλιβερή επισημότητα του casino. Ανάμεσα σε φανταχτερά ρούχα, δυνατά φώτα, άψογα διακοσμημένους χώρους και ευγενικότατους οικοδεσπότες πεθαίνουν όνειρα, κόποι μιας ολόκληρης ζωής και προσδοκίες, τα οποία με λύσσα καταβροχθίζει η αφέλεια των φιλάρεσκων επιθυμιών μας.

Μπορεί όλα τα παραπάνω να φαίνονται σαν μία αποκαρδιωτική προσέγγιση για κάποια πράγματα που η ονοματοθεσία τους τα χαρακτηρίζει «παιχνίδια», όμως η αιμορραγική αφαίμαξη του οικονομικού μας προϋπολογισμού, η οποία γίνεται σε στιγμές ή εορταστικής ευφορίας ή παθιασμένης τάσης για ευμάρεια, είναι μία πραγματικότητα. Περισσεύουν άλλωστε οι χαρακτηρισμοί που ονομάζουν το τζόγο ανίατη αρρώστια και αναπόφευκτη καταστροφή.

Το φαινόμενο είναι εξαιρετικά σύνθετο και με ευρείες κοινωνικές εκβλαστήσεις. Από το αθώο λαχείο, που εκτρέφει την ελπίδα των φτωχών, ως τις τοκογλυφικές απόπειρες εκμετάλλευσης της χασούρας μας έξω από τα casino, τα τυχερά παιχνίδια νοθεύουν πάνω απ’ όλα την οπτική γωνία με την οποία αντικρίζουμε τη ζωή. Το κέρδος δεν είναι ίσως στην ουσία του επικριτέα ανθρώπινη τάση. Πιο λογικό είναι να τη χαρακτηρίσουμε φυσική. Συνετό όμως είναι να την πραγματώνουμε με προσωπικό και τίμιο αγώνα, καθώς και με εποικοδομητική και συνεπή εργασία.

Και το συμπέρασμα; Είμαστε τζογαδόροι, επειδή αγοράσαμε κρατικό λαχείο για την Πρωτοχρονιά ή γιατί ποντάραμε ίσως στην Εθνική ποδοσφαίρου στο Ευρωπαϊκό Κύπελλο; Όχι βέβαια. Ο τζόγος είναι μικρόβιο εθισμού. Δεν κολλάει με την επαφή ή την απλή και μοναδική συμμετοχή μας στην ελπίδα. Μας συγχωρεί και μας επιτρέπει το όνειρο της οικονομικής άνεσης. Μας καταρρακώνει όμως, όταν τον πλησιάζουμε συστηματικά, δήθεν μελετημένα και συνειδητά παθιασμένα. Δεν το έλεγαν τυχαία οι αρχαίοι μας κι εδώ έχει πλήρη εφαρμογή: «μέτρον ἄριστον».

Θεσσαλονίκη, 4 Ιανουαρίου 2005
Χρόνια πολλά κι ευτυχισμένος ο καινούριος χρόνος

Αλέξανδρος Γ. Αλεξανδρίδης

Φιλόλογος

website: http://www.neo.gr/website/sapiens/

e-mail: sapiens@otenet.gr