ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Η γηραιά ήπειρος είναι το κομμάτι εκείνο του κόσμου που πέρασε από τις περισσότερες αντιφάσεις και ζυμώσεις. Οι κλυδωνισμοί, τα απρόοπτα και οι θετικές και αρνητικές κοινωνιολογικές εξελίξεις της ευρωπαϊκής ιστορίας είναι χωρίς αμφιβολία άνευ προηγούμενου, γιατί δε συγκρίνονται ούτε έχουν αντιστοιχία με άλλα συμβάντα του πλανήτη στην πολυπλοκότητα, πολλαπλότητα και επίδρασή τους. Η πολιτική, οικονομική και κοινωνική λοιπόν ιστορία της Ευρώπης επηρέασε καταλυτικά τη διαμόρφωση του παγκόσμιου προφίλ και χρωμάτισε και χρωματίζει το σύγχρονο κόσμο. Ακόμη και την εποχή του ψυχρού πολέμου, όταν τα πάντα έμοιαζαν να εξαρτώνται από τον άξονα Ουάσινγκτον – Μόσχα, ο κόσμος διατηρούσε έστω κι αχνά στη συνείδησή του την ευρωκεντρική του πεποίθηση. Η Ευρώπη ήταν και είναι ένας «ακοίμητος γίγαντας», μία πολιτικοκοινωνική οντότητα που πάντα θα ρυθμίζει τις τύχες μας. Κάτι που ισχύει πολύ περισσότερο για μας τους Έλληνες, αφού η χώρα μας βρίσκεται στη νοτιοανατολική γωνιά της.

Ξεκινώντας από τη χρονολογία 1789, ορόσημο για την ευρωπαϊκή πορεία, η Γαλλική Επανάσταση ανοίγει την αυλαία ευρωπαϊκών ζυμώσεων και σηματοδοτεί την εκκίνηση αλλαγών, ανακατατάξεων, αμφισβητήσεων και προπαντός διαύλων εξέλιξης. Η πτώση του Ναπολέοντα που ακολουθεί και η παλινόρθωση του ολοκληρωτισμού και του συντηρητισμού, εκτρέφει τις πολυεθνικές και παντοδύναμες ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες. Η Μεγάλη Βρετανία, η Αυστροουγγαρία, η τσαρική Ρωσία και η Γερμανία του Βίσμαρκ αργότερα δεσπόζουν στην ευρωπαϊκή κονίστρα. Κοντά σ’ αυτούς τους κολοσσούς, δειλά ξεπροβάλλει από το μουσουλμανικό χωνευτήρι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας η μικρή Ελλάδα, αποκτώντας κρατική υπόσταση μόλις την τρίτη δεκαετία του 19^ου αιώνα και προσπαθώντας να συνδέσει την ύπαρξή της με το αρχαίο μεγαλείο της. Η βιομηχανική επανάσταση, η εμφάνιση του σοσιαλισμού και η αποικιοκρατία αποτελούν προκλήσεις, αλλά και θεωρητικοπρακτικές αναζητήσεις για τα ευρωπαϊκά εθνικά κράτη, που συνεχώς ενδυναμώνουν τη διεθνή παρουσία και το κύρος τους. Μέσα σ’ όλες αυτές τις εξελίξεις ο ανταγωνισμός, οι διαμάχες και η καχυποψία είναι αναπόφευκτα. Μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα η Ευρώπη συγκλονίζεται από αιματηρές συγκρούσεις, γνωρίζει δύο παγκόσμιους πολέμους και φιλοξενεί στους κόλπους της μία πυριτιδαποθήκη για την οποία ενδιαφέρονται όλοι, τα Βαλκάνια.

Η μικρή Ελλάδα βρίσκεται συνεχώς στο προσκήνιο των ευρωπαϊκών και διεθνών εξελίξεων και σπαράσσεται κυριολεκτικά από έριδες, εξωτερικές παρεμβάσεις και αδιέξοδα πολιτικοοικονομικά διλήμματα. Μας ανήκει μία μικρή γωνιά στο νοτιοανατολικό ευρωπαϊκό άκρο. Είμαστε όμως το κέντρο τριών ηπείρων και ο σύνδεσμος του δυτικού κόσμου με αυτόν της ανατολής. Σε παλαιότερα χρόνια βρεθήκαμε μία ανάσα μακριά από το σκληροπυρηνικό κομμουνιστικό ρωσικό κέντρο και με σαφείς εξαρτήσεις και ανοιχτές παρεμβάσεις στα εσωτερικά μας από τον ξένο αμερικανικό παράγοντα. Η Ελλάδα και μετά την πτώση της κομμουνιστικής Ρωσίας, τη διάλυση της γιουγκοσλαβικής ομοσπονδίας και την ξεκάθαρη υπεροχή του δυτικοκαπιταλιστικού προτύπου ζωής έναντι του αντίβαρού του, ανατολικού κομμουνιστικού ιδεαλισμού, μπόρεσε να επιβιώσει και να δημιουργήσει αναπτυξιακές δομές και προοπτικές περαιτέρω θετικής εξέλιξης.

Οι ευρωπαϊκές χώρες, αν και ιστορικά πολλές φορές επιβεβαίωσαν μέσα στον 20^ο αιώνα την προσήλωσή τους στην παντοδυναμία του εθνικού κράτους (πρβλ. φασισμός, εθνικοσοσιαλισμός και κομμουνισμός), εντούτοις από νωρίς συνειδητοποίησαν ότι μόνο η αγαστή συνεργασία μπορεί να γίνει προϋπόθεση εμπέδωσης ειρήνης και μεγιστοποίησης της ευημερίας. Σήμερα, στο κατώφλι ακόμα του 21^ου αιώνα και με συντελεσμένες ποικίλες εξελίξεις και μετασχηματισμούς, οι ευρωπαϊκές χώρες απολαμβάνουν τον καρπό μακροχρόνιων προσπαθειών και οραμάτων τους. Μιλάμε για τον οργανισμό διακρατικής συνεργασίας και συμπόρευσης, την Ευρωπαϊκή Ένωση, στους κόλπους της οποίας ανήκει φυσικά και η χώρα μας.

Το όραμα της ενωμένης Ευρώπης είναι πολύ παλιά ιστορικά προσδιορισμένο. Αιώνες πίσω οι Ευρωπαίοι κατάλαβαν ότι μόνο η διακρατική ένωση θα τους εξασφαλίσει ένα σίγουρο μέλλον. Μόλις όμως στα μισά του 20^ου αιώνα ωρίμασε αυτή η διαπίστωση και έγινε πράξη. Η καταγραφή της πορείας και της εξέλιξης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας μέχρι σήμερα, είναι βέβαια δουλειά του σύγχρονου ιστορικού. Το μείζον θέμα για μας είναι η αποκωδικοποίηση των προσδοκιών της ευρωπαϊκής διακρατικής συνεργασίας, η αξιολόγηση του έως σήμερα έργου, καθώς και ο προσδιορισμός των προκλήσεων, στόχων και σχεδίων του μέλλοντος. Για μας δε τους Έλληνες, τίθενται ακόμη κάποια επιπλέον θέματα: Ποια είναι η θέση μας μέσα στο ευρωπαϊκό θέατρο των γεγονότων; Κατά πόσο ωφελούμαστε και τι πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα; Τελικά η ευρωπαϊκή οικογένεια είναι απέναντί μας αυθεντική ή μήπως είμαστε από τα νόθα παιδιά της; Με βάση τους παραπάνω προβληματισμούς και ερωτήματα, θα προσπαθήσω να τοποθετηθώ με αμερόληπτη ενάργεια.

Η ευρωπαϊκή συνεργασία ξεκίνησε με σαφείς προσανατολισμούς προς τον πιο νευραλγικό τομέα του ανθρώπινου κοινωνικού βίου, την οικονομία. Η προοπτική λοιπόν της κοινής οικονομικής πολιτικής έγινε το εφαλτήριο για ένα μικρό πυρήνα ευρωπαϊκών κρατών, προκειμένου να προωθήσουν ένα σχέδιο συντονισμένων προσπαθειών προόδου. Το φιλόδοξο αυτό σχέδιο, που χρονολογικά τοποθετείται στα 1951 (Συνθήκη των Παρισίων), προωθήθηκε και μετεξελίχθηκε πολλαπλώς. Από 6 οι θιασώτες αυτού του οράματος έφτασαν να είναι σήμερα 25 και με προοπτική να αυξηθούν. Ο δε οικονομικός χαρακτήρας της συνεργασίας έχει προ πολλού αναβαθμίσει την ουσία του. Την ευρωπαϊκή οικονομική συνεργασία έχουν συμπληρώσει η επιστημονική, τεχνολογική, ενεργειακή, νομισματική, πολιτισμική, εκπαιδευτική, πολιτική, νομοθετική και στρατιωτική. Το παζλ των ευρωπαϊκών κρατών ρίχνει μία μία τις διαχωριστικές του γραμμές, δημιουργεί καθημερινά ενοποιητικούς θεσμούς και παρουσιάζεται σαν μία γροθιά στο διεθνές στερέωμα, ενώ τα αντίπαλα δέη του (Η.Π.Α. και Ιαπωνία) παρακολουθούν εμβρόντητα την εξέλιξή του.

Το σχέδιο όμως είναι πολύ πιο φιλόδοξο. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα εδραιώνει στο εσωτερικό της ομοσπονδιακές βάσεις. Ο μεγάλος στόχος είναι μία ακλόνητη ομόσπονδη Ευρώπη, που στο μέλλον θα κατευθύνει την υφήλιο σταθερά προς την ευημερία. Η γηραιά ήπειρος διεκδικεί με αξιώσεις το «τιμόνι» του κόσμου κι ευελπιστεί να δημιουργήσει μία σταθερή προοπτική διεθνούς βελτίωσης των κοινωνικών δεδομένων, με γνώμονα τις αξίες της δικαιοσύνης και του ανθρωπισμού. Το κυνήγι βέβαια της πρωτιάς αυτής και το θήραμα του παγκόσμιου ελέγχου έχει και άλλους διεκδικητές. Η Ευρώπη όμως έχει τα πλεονεκτήματα του πλουραλισμού των ιδεών και της μακραίωνης ιστορικής της εμπειρίας.

Η ποιοτική αξιολόγηση της ευρωπαϊκής συνεργασίας είναι εξαιρετικά εύκολη υπόθεση, τουλάχιστον στα γενικά της χαρακτηριστικά. Και αυτό γιατί από μόνη της η διακρατική ειρηνική συμπόρευση είναι ένα δείγμα υψηλού επιπέδου ωρίμανσης πολιτισμού. Στα επιμέρους στοιχεία της αυτή η συνεργασία εμπεριέχει λάθη και παραλήψεις, οι οποίες όμως μπορούν να διορθωθούν στο πλαίσιο του εποικοδομητικού και απροκατάληπτου διαλόγου των συμμετεχόντων μερών. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η Ένωση των ευρωπαϊκών κρατών προβάλλεται αναγκαία και επαρκής συνθήκη προόδου, αφού σήμερα κανένα εθνικό κράτος δεν μπορεί από μόνο του να επιλύσει τα περίπλοκα προβλήματά του. Φυσικά, τα σημεία επαφής σε κάθε συνεργασία είναι ρευστά, οι δίαυλοι επικοινωνίας πολλές φορές προβληματικοί, τα εθνικά συμφέροντα συχνά δύσκολα προσπελάσιμα και η τάση της επιβολής των δυνατών έναντι των αδυνάτων τις περισσότερες φορές φυσικός και ως εκ τούτου απαράβατος κανόνας. Η τελευταία διαπίστωση φέρνει σε δύσκολη θέση ιδιαίτερα τις πιο αδύναμες χώρες της Ευρώπης, όπως για παράδειγμα τη χώρα μας.

Η Ευρώπη των διαφορετικών ταχυτήτων και των ποικίλων εθνικοποιοτικών διαφοροποιήσεων είναι ο μεγάλος εφιάλτης και η καίρια απειλή της Ένωσης. Η διαπιστωμένη σήμερα πατερναλιστική νοοτροπία κάποιων ισχυρών Ευρωπαίων εταίρων μας, ισχυροποιεί τις λίγες ομολογουμένως φωνές στη χώρα μας για βλαπτική επίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ελληνική κοινωνία και την καθημερινότητά της.

Έχω τη βαθύτατη πεποίθηση ότι δεν πρέπει να αφήσουμε μεμονωμένα συμβάντα να νοθεύσουν την ευρωπαϊκή μας πορεία, την ώρα που όλοι οι γείτονές μας (και η ασιατική γεωγραφικά και πολιτισμικά Τουρκία) επιδιώκουν διακαώς να εισέλθουν στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Η Ελλάδα έχει να κερδίσει πολλά ως συνειδητό μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ήδη έχει κερδίσει. Μία απλή απαρίθμηση τα λέει όλα:

Στον οικονομικό τομέα:

1.Η Ελλάδα μπορεί να επωφεληθεί από την πολιτική οικονομικής σύγκλισης που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, με σκοπό την εξασφάλιση ενός σύμμετρου επιπέδου διαβίωσης για όλες τις χώρες.

2. Η οικονομική μας ανάπτυξη θα επιταχυνθεί με τη μεταφορά τεχνογνωσίας και τη δημιουργία υλικοτεχνικής υποδομής στον τόπο μας, με τη μεταφορά οικονομικών πόρων, μέσω των διαρθρωτικών ταμείων και τη δημιουργία κοινωνικών προγραμμάτων.

3. Η διευρυμένη πανευρωπαϊκή αγορά των τριακοσίων πενήντα εκατομμυρίων καταναλωτών προσφέρει μια μοναδική προοπτική για την προώθηση των ελληνικών προϊόντων.  

Στον πολιτικό τομέα:

1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ασφαλώς ενισχύει τους δημοκρατικούς θεσμούς σε κάθε χώρα και κατοχυρώνει τα πολιτικά δικαιώματα των υπηκόων κάθε κράτους – μέλους.

2. Η παρουσία της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση τονίζει το κύρος της διεθνώς και αναδεικνύει την παρουσία της σε επίπεδο διακρατικών σχέσεων.

3. Γενικότερα, η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ευνοεί και την ειρήνη και την ασφάλεια της Ελλάδας και εγγυάται για την εδαφική της ακεραιότητα.

Στον πολιτιστικό τομέα:

1. Αναμένεται η επιτάχυνση των ρυθμών εξέλιξης της ελληνικής κοινωνίας και η γεφύρωση της απόστασης που τη χωρίζει από τις περισσότερο αναπτυγμένες κοινωνίες.

2. Παρουσιάζονται πολλές ευκαιρίες για τη διάδοση του ελληνικού τρόπου ζωής, των αξιών του, αλλά και της Ιστορίας μας και του νεοελληνικού λαϊκού πολιτισμού μας.

3. Μέσα από τις πολιτιστικές ανταλλαγές εμπλουτίζεται και ενδυναμώνεται η νεοελληνική πολιτιστική ταυτότητα.

Φυσικά, υπάρχει πάντα για την Ελλάδα ο φόβος της πολιτισμικής αφομοίωσης και της εξάλειψης των εθνικών της ιδιαιτεροτήτων. Και αυτό γιατί είναι μικρή χώρα, σε σχέση με πολύ ισχυρότερους εταίρους της. Στο χέρι μας όμως είναι να αποφύγουμε αυτούς τους κινδύνους. Η εξωτερική μας πολιτική επιβάλλεται να είναι συντονισμένη, μελετημένη και διακομματική. Αυτό θα δυναμώσει τη φωνή μας και θα καταστήσει την παρουσία μας στα διεθνή fora σεβαστή και αξιοπρόσεκτη. Ο εσωτερικός πολιτικός κατακερματισμός που μας διακρίνει σήμερα, είναι υπεύθυνος για τις όποιες εθνικές μας ήττες ή υποχωρήσεις. Και αυτό είναι μία διαπίστωση που εξηγεί και τις αδιέξοδες θέσεις στις οποίες έχουμε βρεθεί κατά καιρούς.

Η Ελλάδα μπορεί να διαδραματίσει ενεργό και καθοριστικό ρόλο στην Ευρώπη. Το μέλλον μας είναι συνυφασμένο με την ευρωπαϊκή μας πορεία. Οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι μας έχουν αναγνωρίσει στο παρελθόν ως πάτρωνές τους. «Είμαστε όλοι Έλληνες», έχει πει ο Shelley. Μπορούμε λοιπόν να ανεβάσουμε τους εταίρους μας στο δικό μας άρμα, κάνοντας όμως πράξη το τρίπτυχο: εσωτερική συνοχή, ενεργητική διεκδίκηση, μελετημένη διπλωματία.

Η Ελλάδα πρέπει να υποστηρίζει, με κάθε τρόπο, την οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα είναι η πατρίδα μας και η Ε.Ε. το μέλλον της.

Θεσσαλονίκη, 30 Δεκεμβρίου 2004

Αλέξανδρος Γ. Αλεξανδρίδης

Φιλόλογος

website: http://www.neo.gr/website/sapiens/

e-mail: sapiens@otenet.gr