ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΝΑ ΤΕΘΕΙ Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

    KΩΝ/ΝΟΥ  ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΙΤΗ*
     ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ-ΕΡΕΥΝΗΤΗ
     Εmail:kadrian@freemail.gr

Στην ελληνική κοινωνία επικρατεί η αντίληψη ότι έχουμε υποβαθμισμένη ποιοτικά και ποσοτικά τεχνική εκπαίδευση και υψηλού επιπέδου γενική εκπαίδευση. Το πρώτο είναι αληθές ενώ το δεύτερο αναληθές, διότι και η γενική εκπαίδευση είναι υποβαθμισμένη.

Οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν κατά καιρούς στη χώρα μας απέτυχαν σε ένα κομβικό σημείο:Να αλλάξουν δηλ. τις μαθητικές ροές μετά την υποχρεωτική εκπαίδευση υπέρ της τεχνικής εκπαίδευσης γεγονός που συμβαίνει σε όλες τις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες.
Η ελληνική κοινωνία ακόμη και σήμερα φέρει ανεξίτηλα σημάδια του Βαυαρικού εκπαιδευτικού μοντέλου που ήθελε την παιδεία μας προσηλωμένη στη θεωρητική γνώση και τον κλασικισμό ενώ περιφρονούσε την εφαρμοσμένη γνώση και τη χειρωνακτική εργασία.

Κάθε φορά που επιχειρείται εκπαιδευτική μεταρρύθμιση καταλήγει σε επιφανειακές διορθώσεις της προηγούμενης. Τα κύρια χαρακτηριστικά παραμένουν και είναι ένα γενικό λύκειο προθάλαμος των ΑΕΙ, στο οποίο κυριαρχούν η αποστήθιση και η παραπαιδεία, μια τεχνική εκπαίδευση υποβαθμισμένη, μια τριτοβάθμια εκπαίδευση επίσης υποβαθμισμένη και  τελευταία υπερκορεσμένη από αριθμό φοιτητών. Γενικά έχουμε μια παιδεία με χρηματοδότηση που είναι πάντα η τελευταία της Ευρώπης εδώ και πολλά χρόνια ενώ είναι στην ουσία μακριά από τα κοινωνικά δρώμενα.
Και όμως όλες οι μεταρρυθμίσεις έχουν εξαγγελθεί σαν πρωτοποριακές και προοδευτικές…
Τα αίτια της κακοδαιμονίας είναι πολλά, ξεχωρίζουν όμως δύο:Η πολιτική ατολμία και οι αναχρονιστικές αντιλήψεις, που επικρατούν στην ελληνική κοινωνία.

Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα μεταρρύθμιση στα πλαίσια της οποίας είναι απαραίτητο να γίνουν βαθιές τομές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, την ΤΕΕ και το εξεταστικό σύστημα.
Το εγχείρημα δεν είναι καθόλου εύκολο. Καραδοκούν ο συγκεντρωτισμός, ο αναχρονισμός και οι συντεχνίες.
Η εθνική συναίνεση και ο εθνικός διάλογος που εξαγγέλθηκε ότι θα γίνει είναι μεν καλοί οιωνοί αλλά θα πρέπει να υπάρξουν ασφαλώς τολμηρές αποφάσεις αφού προηγουμένως ριχτούν στο τραπέζι του διαλόγου νέες πρωτοποριακές ιδέες για τα ελληνικά δεδομένα.

 Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα της εκπαίδευσης, κυρίως της επαγγελματικής, με αναφορές στα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά δρώμενα χρησιμοποιώντας σα βάση εκτεταμένα αποσπάσματα ομιλίας του εξέχοντος καθηγητή πανεπιστημίου και παιδαγωγού ( σήμερα συνταξιούχου ) Κου Χρήστου Φράγγου σε ημερίδα που έγινε το 1998 με θέμα την επαγγελματική εκπαίδευση.
Τα αποσπάσματα είναι αυθεντικά και προέρχονται από τα πρακτικά της ημερίδας. Ας τον ακούσουμε:

Στην εισήγησή μου προέκρινα να ασχοληθώ με πληροφορίες από τη διαμορφωμένη κατάσταση στην τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση, σε 11 χώρες της Ευρώπης, στην Αυστρία, Αγγλία, Ολλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Νορβηγία, Σκωτία, Σουηδία, Ιρλανδία, Φινλανδία, στηριζόμενος σε έρευνες, στις οποίες συμμετέχω εγώ προσωπικά, μαζί με συναδέλφους άλλων πανεπιστημίων και έτσι τα στοιχεία αυτά αντανακλούν υπάρχουσες καταστάσεις και αναζητήσεις από τον Ιούνιο του 1997 ως σήμερα. Γιατί εκείνο που λέμε ότι γίνεται αυτό, γίνεται αυτό, γίνεται αυτό, ενώ αυτό γινόταν πριν από 20 χρόνια.
Το θέμα είναι να είμαστε ενημερωμένοι τι γίνεται σήμερα. Για αυτό τα στοιχεία τα οποία θα σας δώσω, είναι στοιχεία από τον Ιούνιο του ΄97 ως σήμερα. Και τα στοιχεία αυτά στηρίζονται από τη μια μεριά σε μια μεγάλη έρευνα που έγινε σε 11 Ευρωπαϊκές χώρες και θέμα είχε την ισότητα του κύρους μεταξύ γενικής και επαγγελματικής κατάρτισης.
Αυτό το βασικό θέμα εξετάστηκε επί 4 χρόνια διεξοδικά και βγήκαν αυτά τα δύο βιβλία. Από αυτά τα δύο βιβλία, βεβαίως, δεν θα σας διαβάσω παρά ελάχιστα πράγματα, αλλά μόνο το ζουμί τους. Επίσης, θα στηριχθώ σε μια έκθεση που έχει γίνει από τον “ΟΕCD”, από τον ΟΟΣΑ που λέμε, που έχει γίνει με αντικείμενο τη σχέση εργασίας και σχολείου.. Και σε αυτή έλαβαν μέρος εξέχοντες επιστήμονες και εξέθεσαν τις απόψεις τους.
Ένα τρίτο βιβλίο, το οποίο θα χρησιμοποιήσω πάλι και αυτό είναι του ΄96 που σας είπα. Και ένα άλλο βιβλίο που θα χρησιμοποιήσω είναι το “Learning”, η μάθηση, που έχει γραφτεί με την εποπτεία του Ζακ Ντελόρ.
Εμείς τον Ζακ Ντελόρ τον ξέρουμε μόνο για το πακέτο Ντελόρ, αλλά ο Ζακ Ντελόρ είναι ένας πάρα πολύ γνωστός άνθρωπος στους κύκλους μας, τουλάχιστον τους επιστημονικούς και τους παιδαγωγικούς και ηγήθηκε σε μια επιτροπή που έγινε για την ΟΥΝΕΣΚΟ.
Έτσι, λοιπόν, θα σας δώσω τι γίνεται στην Ευρώπη, τι γίνεται στον ΟΟΣΑ, στις χώρες του ΟΟΣΑ και τι τάσεις επικρατούν στην ΟΥΝΕΣΚΟ, για το θέμα το οποίο μας απασχολεί: Ποια είναι η σχέση μεταξύ γενικού και επαγγελματικού λυκείου.
1. Οι έρευνες που γίνονται τώρα δεν αποβλέπουν στο αν θα υπάρχει ή όχι οργανωμένη και ενταγμένη στο σύστημα παιδείας τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση, αλλά στο πως θα υπάρχουν τα τεχνικοεπαγγελματικά σχολεία ή σχολικές μονάδες, παράλληλες προς αντίστοιχες άλλες μονάδες ή κολέγια, θα πολλαπλασιαστούν και θα βελτιωθούν, από άποψη προγραμμάτων, κλίματος εμπειριών, ποιότητας σπουδών, ποιότητας προσωπικού, υλικοτεχνικής υποδομής και προπαντός, πώς θα αποκτήσουν ισότιμο κοινωνικό κύρος και βαρύτητα στους ανώτερους εκπαιδευτικούς κύκλους και στον κόσμο δουλειάς.
Το κύριο θέμα δηλαδή είναι το πώς αυτή η μορφή εκπαίδευσης δεν θα είναι ξεκομμένη, περιθωριοποιημένη, όπως γίνεται ως σήμερα, στον τόπο μας τουλάχιστον, αλλά πώς θα λειτουργεί ισόρροπα με τις άλλες μορφές παιδείας.
2. Μια δεύτερη χαρακτηριστική τάση που συναντούμε στην τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση των Ευρωπαϊκών χωρών, είναι η δυνατότητα συνέχισης των σπουδών στην ανώτερη τεχνική εκπαίδευση. Παντού  δεν θεωρείται επαγγελματική εκπαίδευση, εκείνη που δεν δίδει τη δυνατότητα να προχωρήσουμε παραπέρα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Και η δυνατότητα μεταγραφής από τη γενική στην τεχνική και από την τεχνική στη γενική, μόνο που το δεύτερο παρουσιάζει κάποια δυσκαμψία, αλλά ποτέ αποκλεισμό. Πάντως ευρύτατα συζητείται ένα “new deal”, ένα νέο σχέδιο ή πρόγραμμα σύγκλισης, απόκλισης ή ισοτιμίας, ανάμεσα στα τελικά απολυτήρια δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Προτείνονται επίσης, διάφοροι δοκιμαστικοί τρόποι, όπως παραδείγματος χάριν στη Φιλανδία, που εφαρμόζεται δοκιμαστικό πρόγραμμα διπλού απολυτηρίου σε εκτεταμένες περιοχές
3. Η ισότητα των διαφόρων μορφών σχολείων, γενικό, πολυκλαδικό και επαγγελματικό, μετά την υποχρεωτική εκπαίδευση, αποβλέπει στην ισότητα ευκαιριών μεταξύ των σχολείων και όχι στην υποταγή μιας μορφής σχολείου σε ένα κυρίαρχο, παραδείγματος χάριν γενικό ακαδημαϊκό σχολείο, πράγμα το οποίο γίνεται σήμερα, ως την ώρα τουλάχιστον, από ότι ξέρω, στον τόπο μας. Το γενικό ακαδημαϊκό σχολείο σκεπάζει όλα τα άλλα.
Η στρατηγική είναι ενότητα στην πολυμορφία και όχι κατάργηση της πολυμορφίας, για μια απροσδιόριστη ενότητα. Είναι η θέση του Ζακ Ντελόρ, που σας ανέφερα.
Έτσι, παραδείγματος χάριν στην Αυστρία, υπάρχουν 4 μορφές, το ακαδημαϊκό και τα λοιπά και οι κατευθύνσεις αυτές είναι ισότιμες. Στη Φιλανδία  γίνεται ένας πειραματισμός, είναι περίπου 16 δίκτυα σχολείων, πώς αυτά τα σχολεία θα βγάζουν μαθητές, οι οποίοι θα έχουν τη δυνατότητα να πάνε ή προς τη μία ή προς την άλλη κατεύθυνση ή να πάρουν και τις δύο κατευθύνσεις.
Στη Γαλλία, ένα πάρα πολύ σημαντικό πράγμα έγινε από το 1985, είναι το περίφημο “μπακαλορεά”. Ξέρετε, “μπακαλορεά” είναι η είσοδος για την ανώτατη εκπαίδευση. και έγινε από το 1985 “μπακαλορεά προφεσιονέλ”.
4. Aπό τις πληροφορίες που εκθέσαμε προηγουμένως, βγαίνουν μερικά βασικά συμπεράσματα:
Α. Η επαγγελματική τεχνική κατεύθυνση παρουσιάζει μια τεράστια έξαρση προς την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και πουθενά δεν καταργείται ή αφομοιώνεται σε κάποια σχολή ακαδημαϊκή ή ακαδημαϊκεύουσας κατεύθυνσης. Σε μερικές χώρες, όπως η Σουηδία, η έξαρση είναι εντυπωσιακή.
Β. Η επαγγελματική εκπαίδευση δεν αποκόπτει, αλλά διευκολύνει ποικιλότροπα την είσοδο στην ανώτερη εκπαίδευση.
Γ. Τα προγράμματα μαθημάτων στους επαγγελματικούς κύκλους ανανεώνονται, αποκτώντας μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα προς τη δεκτικότητα των μαθητών. Κάτι πολύ σημαντικό. Εμείς παίρνουμε πάντοτε τα μαθήματα όπως είναι στο ένα λύκειο, τα βάζουμε και για το άλλο, ενώ πρέπει να ανταποκρίνονται προς τη δεκτικότητα των μαθητών.
Σε όλες τις χώρες υπάρχουν κοινές τάσεις, που οδηγούν σε συγκλίσεις, πράγμα που σημαίνει ότι εφόσον μία χώρα επιλέγει την Ευρωπαϊκή ενοποίηση, δεν μπορεί παρά να επιλέξει την κοινά ακολουθούμενη εκπαιδευτική κατεύθυνση.
5. Τα προγράμματα στα επαγγελματοτεχνικά σχολεία προσαρμόζονται πολύ γρηγορότερα και με πιο ορθό τρόπο, προς τις απαιτούμενες σήμερα και αύριο οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές πληροφορίες, δεξιότητες, παρά στα λεγόμενα ακαδημαϊκά προγράμματα που παρουσιάζουν δυσκαμψία ανελαστικότητα, τυπολατρία, φορμαλισμό.
Το πρόβλημα για μας, ιδιαίτερα στον τόπο μας, δεν είναι η τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση, αλλά το περιεχόμενο και οι μέθοδοι που εφαρμόζονται στο γενικό λύκειο. Αυτοί οι μέθοδοι είναι περισσότερο ξεπερασμένοι από οποιαδήποτε άλλη περίπτωση.
6. Το κύρος των επαγγελματικών σχολείων, σε όλες τις χώρες, έχει παρατηρηθεί ότι γενικά παρουσιάζει χαμηλότερο επιφανειακό κύρος, σε σχέση με τα ακαδημαϊκής κατεύθυνσης σχολεία, αλλά, ωστόσο, ως προς την χρησιμότητα, οι θέσεις αναποδογυρίζουν. Παρουσιάζονται, επίσης, διαφοροποιημένες κατά χώρες.
Οι στρατηγικές που προτείνονται είναι:
Α. Προώθηση της επαγγελματικής εκπαίδευσης, ώστε να γίνει πιο ελκυστική, περίπτωση της Γερμανίας, Αυστρίας και άλλων χωρών, διατηρώντας το δικό της ήθος, τα δικά της χαρακτηριστικά και όχι μεταβαλλόμενη σε γενική ακαδημαϊκή κατάρτιση, γιατί εκείνο που πάμε να κάνουμε να την κάνουμε καλύτερη την επαγγελματική, είναι να μην την καταντήσουμε να περιέλθει στην τυπολατρία, η οποία επικρατεί στο γενικό λύκειο ενώ το ήθος και τα χαρακτηριστικά που έχει η γενική εκπαίδευση πρέπει να κρατηθούν.
Β. Αλληλοσυμπλήρωση ανάμεσα στην επαγγελματική και γενική εκπαίδευση, με διατήρηση των χαρακτηριστικών τους. Περίπτωση Φιλανδίας και Νορβηγίας
Επικοινωνίες και δεσμοί ανάμεσα στην επαγγελματική και ακαδημαϊκή εκπαίδευση, με το να έχουν το ίδιο επίπεδο αναγνώρισης και κύρους. Περίπτωση Αγγλίας, Γαλλίας.
Γενικά εδώ προσπάθησα να σας δώσω τι γίνεται στον Ευρωπαϊκό χώρο, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της παιδαγωγικής και των επιστημονικών θεωριών, που επικαλούν στις επιστήμες της αγωγής, για να ξέρουμε τι ακριβώς γίνεται έξω.
Το θέμα το οποίο μας ενδιαφέρει, είναι ότι η επαγγελματική εκπαίδευση θα πρέπει να γίνει ισότιμη, ισοδύναμη και να έχει το ίδιο επίπεδο, το οποίο έχει και η γενική, αλλά κρατώντας το δικό της ήθος και τα δικά της χαρακτηριστικά. Η απόλυτη εξίσωση, βέβαια, στην πράξη δεν είναι δυνατόν να γίνει, αλλά αυτός είναι ένας επιδιωκόμενος σκοπός.
Ως προς ένα σημείο, όμως, υπάρχει ένα είδος ψευδαίσθησης. Ότι δηλαδή η ακαδημαϊκή κατεύθυνση οδηγεί στη μόρφωση και η επαγγελματοτεχνική στην αγορά εργασίας. Ενώ είναι νομοτελειακά γνωστό ότι και οι δύο κατευθύνσεις οδηγούν στην αγορά εργασίας. Και αυτοί που πάνε στο πανεπιστήμιο που θα πάνε; Θα πάνε στην αγορά εργασίας.
Γιατί λέμε οι μεν πηγαίνουν στην αγορά εργασίας και οι άλλοι στο πανεπιστήμιο; Και αυτοί που πάνε στο πανεπιστήμιο πηγαίνουν για την αγορά εργασίας. Θα πηγαίνουν 4 χρόνια αργότερα και όπως λέγανε παλιά, με άσπρα κολάρα και όχι με μπλε κολάρα. Αυτή είναι η διαφορά.
Πρέπει να προστεθούν δύο παράμετροι:
Α. Η ανθρωπιστική μόρφωση επιτυγχάνεται με τη συμπλήρωση δύο κατευθύνσεων: Με τη δουλειά και τη μόρφωση. Δεν μπορείς να έχεις μόρφωση μόνο, να ασχολείσαι μόνο με τη μόρφωση και όχι με τη δουλειά, ούτε μπορείς να ασχολείσαι μόνο με τη δουλειά και όχι με τη μόρφωση. Αυτά είναι δύο πράγματα αλληλένδετα. Δεν είναι οι μορφωμένοι, όπως έλεγε ο παλιός ο καθηγητής Εξαρχόπουλος  οι με-μορφωμένοι και οι άλλοι, οι μεροκαματιάρηδες.
Β. Ανθρωπισμός υπάρχει και στους χώρους του ακαδημαϊσμού και στους χώρους του επαγγελματισμού και αυτό μπορεί να επιτευχθεί, είτε αν ακολουθείς τη μια κατεύθυνση, είτε την άλλη.
Ο ανθρωπισμός δεν είναι προνόμιο ντε φάκτο του ακαδημαϊσμού, έτσι, μάλιστα, που έχει αποστεροποιηθεί, ιδιαίτερα στον τόπο μας, αλλά το είδος του ανθρωποποιητικού κλίματος, που δημιουργείται είτε στη γενική ακαδημαϊκή, είτε στην επαγγελματική κατεύθυνση. Σας ευχαριστώ αν σας κούρασα.

Βεβαίως και δε μας κούρασε ο ακαδημαϊκός δάσκαλος Κος Φράγγος αντίθετα ακούσαμε λόγο μεστό, προερχόμενο από πλούσιες εμπειρίες σε θέματα παιδείας, αγωγής και κοινωνικού γίγνεσθαι. Είναι λόγια που σπάνια ακούμε από πανεπιστημιακούς δασκάλους και η ελληνική κοινωνία τα έχει τόσο μεγάλη ανάγκη.

 Στην Ελλάδα ακούμε συχνά ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν απόλυτη δικαιοδοσία  και ρυθμίζουν τα θέματα της παιδείας από μόνες τους.
Αυτή είναι η μισή αλήθεια, η άλλη μισή είναι η ακόλουθη:
Στη σύγχρονη εκπαίδευση κυριαρχεί η γνώση η οποία είναι δομικό στοιχείο της ανάπτυξης.
Από τον Ιανουάριο του 1993 μεταξύ των κρατών-μελών ισχύει η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, προϊόντων, εργαζομένων και υπηρεσιών. Κατά συνέπεια το εκπαιδευτικό σύστημα κάθε χώρας-μέλους της Ε.Ε. οφείλει να λαμβάνει σοβαρά υπ΄ όψη την “ελεύθερη διακίνηση” που αναφέραμε αφού είναι γνωστή η αλληλεξάρτηση εκπαίδευσης-οικονομίας και συνακόλουθα η απασχόληση και η ανεργία η οποία ανεργία ιδίως των νέων θεωρείται σήμερα ότι είναι το μεγαλύτερο κοινωνικό πρόβλημα της Ευρώπης.
Συμπέρασμα: Δεν μπορούμε να αποκλίνουμε από τα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά δρώμενα αντίθετα είμαστε υποχρεωμένοι να συγκλίνουμε.

Υπάρχουν ωστόσο ιδεολογικοί χώροι των οποίων οι εκπρόσωποι παρερμηνεύοντας σκόπιμα την αλληλεξάρτηση εκπαίδευσης-οικονομίας μιλούν για “υποταγή της παιδείας στην αγορά” κλπ.
Οι θέσεις όμως αυτές είναι, εκ των πραγμάτων, αναχρονιστικές κρύβουν πολύ συντηρητισμό ενώ προβάλλονται έντεχνα σαν προοδευτικές.
Η φιλοσοφία της εκπαίδευσης, βέβαια, έχει και την υποκειμενική της διάσταση που μπορεί να δικαιολογήσει τέτοιες απόψεις-θέσεις.
Η σύνδεση, λοιπόν, σχολείου-αγοράς εργασίας είναι μονόδρομος γι΄ αυτό και αναφέρονται σ΄ αυτή τα προγράμματα διακυβέρνησης τόσο της Ν.Δ. όσο και του ΠΑ.ΣΟ.Κ.

* Ο Κ. Αδριανουπολίτης είναι εκπαιδευτικός – ερευνητής και οργανωτικός γραμματέας της Ομοσπονδίας Λειτουργών Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης ( ΟΛΤΕΕ )