Πολιτείας & Πολιτικών Κομμάτων

ΟΜΙΛΙΑ στο 1ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΛΜΕ-ΟΕΛΜΕΚ
ΜΕ ΘΕΜΑ: "Το σχολείο του σήμερα και του αύριο"

Το σημαντικότερο ίσως χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι ότι βρισκόμαστε μπροστά σε πληθώρα προκλήσεων: είναι η παγκοσμιοποίηση, η συνεχής ανάπτυξη, η ανταγωνιστικότητα, η προστασία του περιβάλλοντος οι περιφερειακές συγκρούσεις, είναι πάνω από αυτές η πληροφόρηση. Τι είναι η πληροφόρηση σήμερα; Είναι ευλογία ή κατάρα; Το κλειδί της γνώσης ή ο αρχιτέκτονας της άγνοιάς μας; ο απελευθερωτής μας ή ο δεσμώτης μας που ωστόσο καθημερινά αναδεικνύεται η ταχύτερα αναπτυσσόμενη επιχείρηση; και τίθενται τα ερωτήματα:

Ποιός διαχειρίζεται τη διακίνηση της πληροφορίας; Με ποιόν τρόπο θα αποκλείσουμε τις ανεπιθύμητες παρενέργειές της; Πως θα ενημερώσουμε τα ανυποψίαστα παιδιά μας γι' αυτή την έκρηξη των εικόνων που καθώς μας περιλούζουν με τα θραύσματά τους από παντού, απειλούν να κατευθύνουν και την προσωπικότητά μας την ίδια με τι όπλα θα αμυνθούμε; Να μια άλλη πρόκληση που καλείται το σχολείο του μέλλοντος να αντιμετωπίσει.

Και μια ακόμη: όλες οι παραπάνω προκλήσεις - και όχι μόνο - ως κύριο χαρακτηριστικό έχουν την πολυπλοκότητα και την οριζόντια διασύνδεση μεταξύ τους, έτσι ώστε να αποκλείεται οποιαδήποτε μονομερής ανάλυση της καθεμιάς χωριστά. Όλες διασυνδέονται στο βάθος συγκροτώντας στη ρίζα των αιτίων τους ένα αδιευκρίνιστο πλέγμα σύμφυτης «ενότητας» και ταυτόχρονα την πρόκληση της αποκρυπτογράφησής του.

Είναι προφανές πως σε αυτή την επιγενόμενη πρόκληση η κατάκτηση της γνώσης με την οποία εξ ορισμού συνδέεστε, αποτελεί και τη σημαντικότερη ίσως πρόκληση της εποχής μας και κανείς πλέον δεν αγνοεί την αναγκαιότητά της. Όμως δε θα σταθώ στα αυτονόητα για σας: πως δηλαδή η γνώση είναι το μέγιστο των κεφαλαίων, πως είναι η απαραίτητη προϋπόθεση της οποιασδήποτε μορφής ανάπτυξης και τελικά όρος επιβίωσης στο νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον που ήδη μπήκαμε και άλλα πολλά. Όχι πως δεν ισχύουν αυτά. Και ισχύουν και προϋποτίθενται. Αλλά δεν αρκούν.

Προς την άλλη πλευρά, την ακριβώς αντίθετη και συχνά λιγότερο συζητήσιμη θα στρέψω την προσοχή σας και θα υποστηρίξω το αυτονόητο ωστόσο, πως δηλαδή η γνώση από μόνη της δεν ταυτίζεται με την πληροφορία. Την προϋποθέτει αλλά δεν αρκείται σε αυτή. Αλλά και η βεβαιωμένη και καθαρή γνώση από μόνη της δε μας κάνει ούτε καλύτερους και, προπαντός, ούτε ευτυχέστερους. Συμβάλλει στην ανταγωνιστικότητά μας και μπορεί να μας οδηγήσει στην επιτυχία με την τρέχουσα σημασιολογική της έννοια, αλλά σε καμιά περίπτωση δε μας διασφαλίζει ταυτόχρονα και τη διαρκώς επιζητούμενη ποιότητα ζωής.

Και αυτή είναι ίσως για την εποχή μας η πρόκληση των προκλήσεων: η αναζήτηση δηλαδή, μαζί με την κατάκτηση της γνώσης και του ποιοτικού εκείνου συμπληρώματος που θα συνοδέψει την κατάκτησή της, και θα μας καταστήσει ικανούς, μαζί με την αποτελεσματική αντιμετώπιση του συνόλου των προβλημάτων που συνεχώς αναδύονται, να κατορθώνουμε να βιώνουμε το μεγαλειώδες που έτσι κι αλλιώς υπάρχει μέσα στην καθημερινότητα. Να μπορούμε δηλαδή να ζούμε την ποίηση που μας ανήκει και που δίνει νόημα και δικαίωση στην ύπαρξή μας, μέσα στην πεζότητα που μας περιβάλλει. « Να γίνουμε ποιητές της ίδιας της ζωής μας» έλεγε ο Νίτσε. Κι αυτό είναι ίσως η επιτακτικότερη ανάγκη.

Είναι προφανές, πως από τα παραπάνω, συνοπτικά έστω, προκύπτει μια άλλη οπτική θεώρηση, που δεν είναι ασφαλώς νέα, και που μέσα από τη οποία θα πρέπει, χωρίς καθυστέρηση, να δούμε τη λειτουργία του σχολείου της νέας χιλιετίας που αρχίζει. Θα περιοριστώ σε τρεις μόνον επισημάνσεις, χωρίς να είναι και οι μοναδικές.

Ο οικονομολόγος που είναι μόνο οικονομολόγος είναι δεν είναι καλός οικονομολόγος. Με την ίδια λογική, ο μαθηματικός, ο γιατρός ή ότι άλλο αν είναι μόνο μαθηματικός ή γιατρός θα είναι εξίσου κακός. "Όλα τα πράγματα" έλεγε ο Πασκάλ, "είναι προκαλούμενα και προκαλούντα βοηθούμενα και βοηθούντα, έμμεσα και άμεσα... και μου είναι αδύνατο να γνωρίσω τα τμήματα δίχως να γνωρίσω το όλον, όπως επίσης και να γνωρίσω το όλον δίχως να γνωρίσω ιδιαιτέρως τα τμήματα".

Συνεπώς, η αναγκαιότητα της γνώσης δεν αμφισβητείται. Το σίγουρο είναι πάντως, πως ιδιαίτερα για την εποχή μας δεν θα πρέπει να αμφισβητείται και η αναγκαιότητα της αβεβαιότητας. Ζούμε στον πυρετό, όχι μόνον κατεστημένων καταστάσεων που θα έπρεπε να έχουν ήδη υποχωρήσει, αλλά και κατεστημένων γνώσεων που έχουν προ πολλού ξεπεραστεί, αλλά που επιβιώνουν χάριν του νόμου της αδράνειας και όχι μόνο. Η διατήρηση παρόμοιων γνώσεων δεν εμποδίζει μόνον την αναζήτηση του αληθινού προσώπου της γνώσης, κυρίως εμποδίζει την ελεύθερη ανάπτυξη ιδιαίτερα του νέου ανθρώπου και το σημαντικότερο εμποδίζει τη γνώση να γίνει σοφία. Το σχολείο, λοιπόν της χιλιετίας που ανατέλλει, θα πρέπει να καλλιεργεί και την αμφιβολία και να εμποδίζει σταθερά «τη γνώση να χάνεται μέσα στην πληροφορία και την σοφία να χάνεται μέσα στη γνώση» όπως έλεγε ο ΄Ελιοτ.

΄Ενας ακόμη στόχος του σχολείου του 21^ου αιώνα είναι, λοιπόν, όχι η συσσώρευση γνώσεων και μόνο, αλλά κυρίως η ικανότητα οργάνωσης των γνώσεων, δηλαδή η διαδικασία εκείνη που μπορεί να ξεκινά από το διαχωρισμό και την εμβάθυνση των γνώσεων, αλλά να οδηγείται κατά περίπτωση στη σύνδεση και στη σύνθεση των αντίθετων ή και των ετερόκλιτων. Να μπορεί ακόμη να ενώνει, να διαχωρίζει, να εμπλέκει, να επιλέγει, να αποκλείει και να καταλήγει με τη δική του ευθύνη. Είναι βέβαιο πως ο πολιτισμός μας, και μαζί και η εκπαίδευση, οδήγησαν το διαχωρισμό των γνώσεων ως τις εσχατιές της λεπτομέρειας. Είναι καιρός πλέον, πριν καταστούμε αγνώριστοι, με οδηγό την εκπαίδευση να ακολουθήσουμε τον αντίθετο δρόμο : να δούμε δηλαδή τι ενώνει ή συνδέει τις γνώσεις.

«Ο διαφωτισμός εξαρτάται από την παιδεία και η παιδεία από το διαφωτισμό» έλεγε ο Καντ. Τούτο παραπέμπει θαρρώ στην τόσο γνωστή σε σας αρχή της ανατροφοδότησης. Τη διαδικασία δηλαδή που ενθαρρύνει τη λειτουργία αυτορυθμιζόμενων λειτουργιών και περιορίζει το μονοπώλιο της γραμμικής αιτιότητας, σύμφωνα με το οποίο η σχέση αιτίας και αποτελέσματος καταλήγει να είναι μονόδρομος. Με την ανατροφοδότηση αντίθετα νομιμοποιείται και καθιερώνεται η σχέση αυτή ως δρόμος διπλής κατευθύνσεως : που σημαίνει η αιτία επιδρά στο αποτέλεσμα και το αποτέλεσμα στην αιτία. Είναι προφανές πως την παραπάνω αρχή καλούμαστε όλοι να την υιοθετήσουμε στο σχολείο του αύριο στη μεταξύ μας επικοινωνία, στην προσέγγιση των γνώσεων.

Οι επιλογές που δρομολογούνται στο ΥΠΕΠΘ θέλω να σας διαβεβαιώσω πως θα διαμορφώνονται με γνώμονα και τις παραπάνω αρχές. Η αρχή για παράδειγμα του εκσυγχρονισμού των γνώσεων και της οριζόντιας διασύνδεσης μεταξύ τους θα πρέπει να καθοδηγεί τη σύνταξη των Αναλυτικών Προγραμμάτων και των αντίστοιχων διδακτικών βiβλίων, που δεν θα πρέπει να είναι ούτε παλαιά, αλλά ούτε και νέα. Απλώς σύγχρονα. Η αρχή της ανατροφοδότησης θα πρέπει να καταστεί ο κορυφαίος στόχος της διοίκησης και της κάθε μορφής αξιολόγησης με τελικό στόχο όλοι μας να αισθανθούμε καλύτερα και να λειτουργούμε αποτελεσματικότερα. Η συνθετότητα των προβλημάτων δεν αφήνει περιθώρια για ερασιτεχνικές ή συγκυριακές απαντήσεις. Οφείλουμε το γρηγορότερο δυνατό με προγράμματα συνεχούς και ευέλικτης επιμόρφωσης, να δημιουργούμε το νέο "οπλικό μας σύστημα", με το οποίο θα απαντήσουμε στις προκλήσεις αυτές. Και δεν πρέπει να βραδυπορούμε: Οι προκλήσεις πιέζουν και οι κοινωνίες αφυπνίζονται.

Από την πλευρά του Υπουργείου θα κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Εκείνο που θα φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα είναι η συστράτευση όλων μας και ιδίως εκείνη των εκπαιδευτικών.