 / Συνεντεύξεις |
|
Αναστάσιος Φοίβος Χριστίδης:
Η ιστορία είναι παρούσα ανά πάσα στιγμή στην εξέλιξη της γλώσσας
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
"Τα ζητήματα που αφορούν τη γλώσσα μας πρέπει να τα συζητούμε με όρους
κοινωνικούς και μέσα από τις δεδομένες ιστορικές συγκυρίες" επαναλαμβάνει
διαρκώς ο γλωσσολόγος Α.-Φ. Χριστίδης. Όμως δε στέκεται μόνο στα λόγια. Τρανή
απόδειξη το πρόσφατο έργο του "Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας: από τις αρχές έως
την ύστερη αρχαιότητα", μια ιστορία διαφορετική από τις άλλες, καθώς έρχεται να
πληροφορήσει όχι μόνο για ζητήματα που αφορούν τη φύση της γλώσσας αλλά και για
τη διαδρομή της σε σχέση με συγκεκριμένες ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές και
οικονομικές παραμέτρους.
Με αφορμή τούτη την "Ιστορία" έγινε η συζήτησή μας όμως δεν περίορίστηκε σ’
αυτή. Στην κουβέντα μας ο Α.-Φ. Χριστίδης απομυθοποιεί, αρνείται τις
καταστροφολογικές υποθέσεις και επιμένει να καταδύεται στα άδυτα του γλωσσικού
φαινομένου προκειμένου να ανασύρει τις ψηφίδες εκείνες που "η σύνθεσή τους
παράγει κάτι περισσότερο από το άθροισμά τους". Ίσως επειδή η γλωσσολογία τον
σύγκινεί όπως λέει "με έναν αρχαιολογικό τρόπο". Κι ίσως επειδή αυτό που κυρίως
αναζητά στην επιστήμη του είναι "η αγωνία να εκφραστούμε".
- Αν ένα παιδί σας ρωτούσε ποια είναι αυτή η περίφημη κυρία, η γλώσσα, πώς θα
του την περιγράφατε;
"Η γλώσσα είναι μαζί η φωνή της μάνας, και το μητρικό σώμα. Είναι τα δύο
πράγματα που συνεργαζόμενα δίνουν στο βρέφος και στη συνέχεια στο νήπιο, τη
βασική ασφάλεια για να υπάρξει. Είναι το στοιχείο που έκανε τον άνθρωπο, στην
πορεία της εξέλιξής του, από ζώο άνθρωπο. Αυτό που τον ορίζει ως ανθρώπινη
υπόσταση".
- Τι πρέπει να γνωρίζουμε για τη γλώσσα που μιλούμε;
"Καταρχήν αυτό που έχει σημασία να γνωρίζουμε, ειδικά εμείς οι Έλληνες οι
οποίοι είμαστε έκθετοι σε πολλές μυθοποιήσεις σχετικά με το φαινόμενο γλώσσα,
είναι ότι όλες οι γλώσσες, από τις πιο "ένδοξες" ως τις πιο "ταπεινές", είτε
είναι η αρχαία ελληνική, είτε η αγγλική είτε η σουαχίλι, προέρχονται από την
ίδια μήτρα, που είναι η ανθρώπινη νόηση.
Επομένως υπάρχει μια συστατική ισότητα των γλωσσών στο βαθμό που όλες, ασχέτως
της ιστορίας τους, είναι μνημεία της ανθρώπινης νόησης".
- Ποιοι είναι οι μύθοι γύρω από την ελληνική γλώσσα;
"Υπάρχει σ' ένα τεράστιο χρονικό βάθος η αντίληψη ότι είναι ένα θαύμα της
φύσεως, μία μοναδική και ανώτερη γλώσσα.
Δεν υπάρχουν ανώτερες και κατώτερες γλώσσες, κι αν κάποιες γλώσσες προβάλλουν
στον ιστορικό χρόνο είναι για λόγους ιστορικούς. Επομένως μια ιστορική συγκυρία
που δεν είναι ανεξήγητη, δείχνει γιατί η ελληνική γλώσσα έχει αυτό το σημαντικό
παρελθόν. Πάντως όχι για μυθικούς λόγους, για λόγους μοναδικότητας ή
ανωτερότητας".
- Μήπως η σημερινή πραγματικότητα και το παγκόσμιο χωριό που απλώνεται μπροστά
μας "επιβάλλει" αυτή τη μυθολογία προκειμένου να προστατευτεί η ελληνική
γλώσσα;
"Εάν σήμερα υπάρχει μια αναβίωση ή μια ισχυροποίηση κάποιων μύθων για την
ελληνική γλώσσα, οφείλεται σε κάποια χαρακτηριστικά της σημερινής συγκυρίας που
σαφώς δεν αφορούν μόνο τη γλώσσα και την προστασία της, αλλά μια νέα
πραγματικότητα με υπερεθνικά χαρακτηριστικά που έχουν κι ένα συγκεκριμένο
κοινωνικοπολιτικό περιεχόμενο, τη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση. Η παγκοσμιοποίηση
δεν είναι απλώς η δημιουργία μιας νέας οικουμενικότητας, με αξίες που
εξανθρωπίζουν τον άνθρωπο αλλά μια νέα υπερεθνική πραγματικότητα όπου
κυριαρχούν οικονομικές αξίες, και κατά κύριο λόγο οι αξίες της νεοφιλελεύθερης
αντίληψης για τις σχέσεις κοινωνίας και αγοράς και η συνακόλουθη βία. Επομένως
η επιστροφή ή η αναβίωση μύθων που αφορούν τη γλωσσική ιδιαιτερότητα έχουν να
κάνουν με κάποιες αντιδράσεις και αντιστάσεις σε ένα τέτοιο σενάριο. Όμως ακόμα
κι αυτές οι αντιστάσεις δεν παύουν να είναι κοινωνικά αντιπαραγωγικές, στο
βαθμό που δημιουργούν ένα κλίμα εθνικιστικής εσωστρέφειας και στο βαθμό που και
αυτές οι στάσεις, ουσιαστικά, καταργούν την κοινωνία στο όνομα κάποιων εννοιών
με φαντασιακό και εθνικό περιεχόμενο. Το ζήτημα, κατά την άποψή μου σήμερα,
είναι να μην παραιτηθούμε από την κοινωνία".
- Συμφωνείτε με την πρόταση της Ελληνίδας επιτρόπου κ. Άννας Διαμαντοπούλου για
την καθιέρωση της αγγλικής ως δεύτερης επίσημης γλώσσας της χώρας μας;
"Η πρόταση της κ. Διαμαντοπούλου έχει το μειονέκτημα ότι δεν συνυπολογίζει τις
συνέπειες που θα έχει η επισημοποίηση της αγγλικής. Αν η αγγλική είναι ισότιμη
με την ελληνική, εγώ αύριο μπορώ να πάω στο πανεπιστήμιο και να κάνω μαθήματα
γλωσσολογίας στα αγγλικά. Αυτό για την ελληνική γλώσσα σημαίνει ότι ένας χώρος
επιστημονικού λόγου θα πάψει να καλλιεργείται. Επομένως το ζήτημα είναι να μη
χάσει μια γλώσσα πεδία χρήσης και μάλιστα υψηλά όπως είναι ο επιστημονικός
λόγος, κάτω από την επιρροή της ισχυρής διεθνούς γλώσσας επικοινωνίας. Από την
άλλη ας μη δαιμονοποιούμε την αγγλική στο όνομα μιας εθνικιστικής εσωστρέφειας
και στο όνομα μιας ψευτοϊδιαιτερότητας.
Στην Ελλάδα τα αγγλικά είναι έτσι κι αλλιώς η δεύτερη γλώσσα. Το επίσημη είναι
το πρόβλημα. Πιθανόν και η ίδια η κυρία Διαμαντοπούλου να μην καταλαβαίνει τι
σημαίνει αυτό το επίσημη. Αν σημαίνει τα ίδια δικαιώματα με την ελληνική τότε
είμαστε μπροστά σ' αυτόν τον κίνδυνο".
- Ποιοι είναι οι σκόπελοι που πρέπει να αποφύγουμε σε σχέση με τη γλώσσα μας;
"Το ζήτημα της γλώσσας παραπέμπει αμέσως στην εκπαίδευση, όχι μόνο σε σχέση με
τη μητρική γλώσσα αλλά και την ξενόγλωσση εκπαίδευση. Ο τρόπος που
αντιμετωπίζουμε, ως κοινωνία και ως κράτος, την ξενόγλωσση εκπαίδευση δεν είναι
άσχετος με το πώς αντιμετωπίζουμε τη μητρική γλώσσα. Η διδασκαλία της μητρικής
γλώσσας στην Ελλάδα, δυστυχώς, αντιμετωπίστηκε από μια γλωσσική ιδεολογία
προσανατολισμένη στην αρχαιότητα και καθορίστηκε από ενός είδους
προσκυνηματικού φορμαλισμού, ενώ ως προς την ξενόγλωσση εκπαίδευση αφέθηκαν όλα
στις δυνάμεις της αγοράς. Με την κυριαρχία της αγγλικής έχει γίνει προσπάθεια
να ενισχυθούν μορφές πολυγλωσσίας οι οποίες είναι επίσης χρήσιμες".
- Τι ακριβώς πρέπει να γίνει;
"Κατ’ αρχήν πρέπει να αρχίσει να υποχωρεί η αντίληψη της γλωσσικής διδασκαλίας
ως υπακοή σε μια γλωσσική νόρμα. Δηλαδή ένα μοντέλο γλωσσικής επάρκειας στη
μητρική γλώσσα που είναι κυρίως το μοντέλο του γραπτού λόγου. Πρέπει να γίνει
κατανοητό, και έχει αρχίσει να γίνεται, ότι η γλώσσα και στην καθημερινή της
χρήση δεν είναι ομοιογενής, έχει ποικίλες χρήσεις, και πρέπει ο μαθητής να
ασκείται στις ποικίλες χρήσεις της γλώσσας σε ποικίλες περιστάσεις. Ρόλος του
σχολείου δεν είναι να παραγάγει ένα μόνο είδος λόγου".
- Υπάρχει η άποψη στις μέρες μας ότι οι νέες τεχνολογίες απειλούν τη γλώσσα. Τη
συμμερίζεστε;
"Δεν τη δέχομαι έτσι όπως διατυπώνεται γενικά και αόριστα. Πάντα υπήρχαν
γλωσσικές τεχνολογίες. Η γραφή η ίδια είναι μια γλωσσική τεχνολογία και από τη
στιγμή που αναπτύσσεται η γραφή συμβαίνουν κι αλλαγές στη γλώσσα. Όπως η
τυπογραφία ήταν μια τεχνολογία που ενίσχυσε την έννοια του γραπτού λόγου έτσι
και οι υπολογιστές είναι μια άλλη τεχνολογία, που φυσικά επιδρά στη γλώσσα όχι
όμως καταστροφικά. Ο υπολογιστής είναι πλέον η γραφή και η εικόνα μαζί".
- Η ιστορία βοηθά να κατανοήσουμε το παρελθόν, ενδεχομένως να προχωρήσουμε και
στο μέλλον. Τι έρχεται να φωτίσει η ιστορία μιας γλώσσας, στην προκειμένη
περίπτωση το βιβλίο σας;
"Το βιβλίο ξεκινά με τη θέση ότι η ιστορία είναι μία θεώρηση του παρελθόντος
πάντα μέσα από ένα παρόν. Γι' αυτό και η εισαγωγή του βιβλίου που έγραψα
τιτλοφορείται 'Ιστορίες της ελληνικής γλώσσας'. Στο βαθμό που το παρόν δεν
είναι κοινωνικά ομοιογενές, υπάρχουν και διαφορετικές θεωρήσεις του
παρελθόντος. Έτσι κι αυτή η 'Ιστορία της ελληνικής γλώσσας' ή η ιστορία μιας
γλώσσας συναρτάται με τη στάση απέναντι στο παρόν. Άλλη εικόνα της ιστορίας της
ελληνικής γλώσσας θα έδινε μία άποψη που θεωρεί την ελληνική γλώσσα μοναδική,
περιούσια και ανεπανάληπτη, και άλλη μια ιστορία που δεν προσυπογράφει αυτή την
αντίληψη. Αυτό που θέλησα εγώ να επισημάνω ήταν να θεωρηθεί η ιστορία της
ελληνικής γλώσσας ως συνάρτηση ιστορικών συγκυριών. Και γι’ αυτό το βιβλίο
είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε ανά πάσα στιγμή να είναι παρούσα η ιστορία. Μ' αυτή
την έννοια δεν είναι μια στενή αλλά μια ευρεία ιστορία της γλώσσας, γι’ αυτό θα
δείτε ότι γράφουν μέσα και ιστορικοί, και φιλόλογοι και θρησκειολόγοι και
γιατροί".
- Κάπως έτσι λοιπόν τούτη η "Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας" συνδέεται και με τη
σημερινή πρακτική;
"Πιστεύω ότι το έργο αυτό μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση του φαινομένου
γλώσσα και της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας που δε γίνεται με όρους
μεταφυσικούς, μυθικούς, εξωιστορικούς. Ο αναγνώστης τούτου του βιβλίου θα
πληροφορηθεί πράγματα που συνήθως δεν μαθαίνει στο σχολείο και δεν τα ακούει
στον περιρρέοντα χώρο γιατί δεν είναι πια ισχυρά ως απόψεις".
- Και ποια είναι αυτά που θα πρέπει να μαθαίνουν τα παιδιά στο σχολείο;
"Στο σχολείο θα πρέπει το παιδί να καταλαβαίνει τι είναι η γλώσσα ως φαινόμενο,
και από κει και πέρα, στο βαθμό που διδάσκεται την ιστορία της γλώσσας του, να
τη διδάσκεται με όρους πραγματικούς και όχι φαντασιακούς. Να μαθαίνει δηλαδή
ότι μια γλώσσα είναι σε σημαντικό ποσοστό δημιούργημα επαφών με άλλες γλώσσες
κι ότι η επαφή με τις άλλες γλώσσες δεν είναι καταστροφή, αλλά πηγή πλουτισμού
και για τις δυο εμπλεκόμενες γλώσσες. Να καταλάβει δηλαδή ότι η ιστορία μιας
γλώσσας είναι ουσιαστικά η ιστορία μιας κοινότητας ή μιας κοινωνίας μέσα στο
χρόνο. Να καταλάβει επίσης ότι η γλώσσα δεν είναι μόνο ο γραπτός λόγος, αλλά
κατά κύριο λόγο ο προφορικός λόγος, ότι γλώσσα δεν είναι μόνο η κοινή
ομιλούμενη αλλά και οι διάλεκτοι και βέβαια να μάθει να σέβεται τις διαλέκτους,
να αντιλαμβάνεται ότι μία διάλεκτος που ακόμα μιλιέται δεν είναι μια κακή μορφή
λόγου αλλά μια άλλη μορφή λόγου, την οποία θα σεβαστούμε ασχέτων αν δεν την
υιοθετούμε".
Πηγή είδησης: Η ΑΥΓΗ - http://193.218.80.70/cgi-bin/hwebpressrem.exe?-V=hpress_int&-A=272386
